Bazen zamanın nasıl geçtiğini anlayamayız. Akşam olmak üzeredir ancak biz hâlâ gün ortasındaymışız gibi hissederiz. Bunun tam tersine trafiğin çok yoğun olduğu bir yerde zaman bir türlü geçmek bilmez. Peki nasıl oluyor da beynimiz zamanı farklı biçimlerde algılayabiliyor?

Günlük hayatta zamanı ölçmek için saatleri kullanırız. Ancak beynimiz bir şey yaparken geçen süreyi saniye, dakika veya saat gibi standart saat birimleriyle algılayamıyor.

Canlı organizmalarda zamanın takip edilmesinde biyolojik saatler rol alır. Vücuttaki birçok süreç (örneğin uyku-uyanıklık döngüsü, vücut sıcaklığı, kan basıncı, hormonların salgılanma düzeni) biyolojik saatlere göre düzenlenir. Sirkadiyen saat vücuttaki biyolojik saatlerden biridir ve Güneş’in doğuşuna ve batışına yani aydınlık ve karanlık döngüsüne göre “ayarlanır”. Vücutta gerçekleşen iç süreçler de biyolojik saatlerin “ayarlanmasında” görev yapar.

“Bu sabah uyandıktan sonra neler yaptınız?” şeklinde bir soru sorsaydık muhtemelen, yataktan kalktığınızı, yüzünüzü yıkadığınızı, kıyafetlerinizi değiştirdiğinizi ve kahvaltı yapıp evden çıktığınızı söylerdiniz. Yani sabah yaşadıklarınızı gerçekleşme sırasına göre hatırlardınız. Çünkü beynimiz anılarımızı hafızaya kaydederken meydana gelme zamanlarını da dikkate alıyor. Bu durum beyinde zaman algısının oluşmasını sağlayan bir iç mekanizmanın var olduğunu gösteriyor. Ancak bu mekanizma zamanı günlük hayatta kullandığımız saatlerdeki gibi standart bir ölçüye göre kodlamıyor. Araştırmalar bu mekanizmada beynin hipokampus bölgesinde bulunan bazı sinir hücrelerinin -zaman hücreleri olarak isimlendirilir- belirli bir görevi yerine getirirken olayların sıralamasını hatırlamanın gerektiği durumlarda belirli zaman aralıklarında aktifleştiğini gösteriyor.

Sonuçları Nature dergisinde yayımlanan araştırmada bilim insanları beynimizde hafıza oluşumundan sorumlu olan ve yön bulma duygusunu yönettiği bilinen beynin entorhinal korteks bölümünde deneyimlerimizin gerçekleşme zamanını algılamamızı sağlayan sinir hücrelerinin oluşturduğu bir ağ keşfetti. Bu hücresel ağ deneyimlerimizdeki ve anılarımızdaki zaman algısının oluşmasını sağlıyor. Aynı zamanda bu hücreler yaşadığımız olayların gerçekleşme sırasının takip edilmesini sağlıyor.

Beyindeki zaman algısı henüz tam anlamıyla aydınlatılabilmiş değil. Şizofreni, depresyon gibi bazı psikiyatrik bozuklukların zaman algısında sapmalara neden olduğu biliniyor. Yapılan bu araştırmalar ileride beynimizin zaman algısının oluşma mekanizmasının anlaşılmasına ve zaman algısında sapmaya neden olan bozuklukların tedavi edilmesine yardımcı olabilir.

Kaynaklar:

• Tsao, A. ve ark., “Integrating time from experience in the lateral entorhinal cortex”, Nature, Cilt 561, 2018.
•  Bahadırlı, N. B. ve ark., “Zaman Algısı ve Psikiyatrik Bozukluklar”, Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar-Current Approaches in Psychiatry, Cilt 5, Sayı 3, s. 355-377, 2013
• https://www.nigms.nih.gov/Education/Pages/Factsheet_CircadianRhythms.aspx