Bazen zamanın nasıl geçtiğini anlayamayız. Akşam olmak üzeredir ancak biz hâlâ gün ortasındaymışız gibi hissederiz. Bunun tam tersine trafiğin çok yoğun olduğu bir yerde zaman bir türlü geçmek bilmez. Peki nasıl oluyor da beynimiz zamanı farklı biçimlerde algılayabiliyor?
Günlük hayatta zamanı ölçmek için saatleri kullanırız. Ancak beynimiz bir şey yaparken geçen süreyi saniye, dakika veya saat gibi standart saat birimleriyle algılayamıyor.
Canlı organizmalarda zamanın takip edilmesinde biyolojik saatler rol alır. Vücuttaki birçok süreç (örneğin uyku-uyanıklık döngüsü, vücut sıcaklığı, kan basıncı, hormonların salgılanma düzeni) biyolojik saatlere göre düzenlenir. Sirkadiyen saat vücuttaki biyolojik saatlerden biridir ve Güneş’in doğuşuna ve batışına yani aydınlık ve karanlık döngüsüne göre “ayarlanır”. Vücutta gerçekleşen iç süreçler de biyolojik saatlerin “ayarlanmasında” görev yapar.
“Bu sabah uyandıktan sonra neler yaptınız?” şeklinde bir soru sorsaydık muhtemelen, yataktan kalktığınızı, yüzünüzü yıkadığınızı, kıyafetlerinizi değiştirdiğinizi ve kahvaltı yapıp evden çıktığınızı söylerdiniz. Yani sabah yaşadıklarınızı gerçekleşme sırasına göre hatırlardınız. Çünkü beynimiz anılarımızı hafızaya kaydederken meydana gelme zamanlarını da dikkate alıyor. Bu durum beyinde zaman algısının oluşmasını sağlayan bir iç mekanizmanın var olduğunu gösteriyor. Ancak bu mekanizma zamanı günlük hayatta kullandığımız saatlerdeki gibi standart bir ölçüye göre kodlamıyor. Araştırmalar bu mekanizmada beynin hipokampus bölgesinde bulunan bazı sinir hücrelerinin -zaman hücreleri olarak isimlendirilir- belirli bir görevi yerine getirirken olayların sıralamasını hatırlamanın gerektiği durumlarda belirli zaman aralıklarında aktifleştiğini gösteriyor.
Sonuçları Nature dergisinde yayımlanan araştırmada bilim insanları beynimizde hafıza oluşumundan sorumlu olan ve yön bulma duygusunu yönettiği bilinen beynin entorhinal korteks bölümünde deneyimlerimizin gerçekleşme zamanını algılamamızı sağlayan sinir hücrelerinin oluşturduğu bir ağ keşfetti. Bu hücresel ağ deneyimlerimizdeki ve anılarımızdaki zaman algısının oluşmasını sağlıyor. Aynı zamanda bu hücreler yaşadığımız olayların gerçekleşme sırasının takip edilmesini sağlıyor.
Beyindeki zaman algısı henüz tam anlamıyla aydınlatılabilmiş değil. Şizofreni, depresyon gibi bazı psikiyatrik bozuklukların zaman algısında sapmalara neden olduğu biliniyor. Yapılan bu araştırmalar ileride beynimizin zaman algısının oluşma mekanizmasının anlaşılmasına ve zaman algısında sapmaya neden olan bozuklukların tedavi edilmesine yardımcı olabilir.
Kaynaklar:
Çok acıktığınızı ve arkadaşlarınızla beraber en sevdiğiniz ev yapımı hamburgerciye gittiğinizi hayal edin. Büyük bir iştahla siparişinizi verdiniz. Ancak yan masada oturan kişi meyve suyunu höpürdeterek içiyor. Çok rahatsız oluyor ve hemen orayı terk ediyorsunuz.
Satranç köşesinde bu ay Haziran 2019 probleminin çözümüne ve Temmuz 2019 problemine yer veriyoruz.
Hiç elinizin ya da ayağınızın uyuşması nedeniyle art arda iğneler batıyormuş gibi hissettiğiniz oldu mu? Karıncalanma dediğimiz bu olay uzun süre alışılmadık pozisyonda durduğumuzda ortaya çıkar.
Satranç köşesinde bu ay Mayıs 2019 probleminin çözümüne ve Haziran 2019 problemine yer veriyoruz.
Uluslararası bir araştırma grubu, farelerin gözlerine nanoparçacıklar (boyutları metrenin milyarda biri ölçeğinde olan parçacıklar) enjekte ederek kızılötesi ışığı algılamalarını sağladı. Çalışma ile ilgili makale Dr. Yuqian Ma ve arkadaşları tarafından Cell’de yayımlandı.
Satranç köşesinde bu ay Nisan 2019 probleminin çözümüne ve Mayıs 2019 problemine yer veriyoruz.
Satranç köşesinde bu ay Mart 2019 probleminin çözümüne ve Nisan 2019 problemine yer veriyoruz.
Columbia Üniversitesi’nde çalışan bir grup mühendis, insan düşüncesini sese çeviren bir teknoloji geliştirdi. Beyin sinyallerini takip eden sistem, algıladığı kelimeleri anlaşılır bir biçimde telaffuz edebiliyor. Gelecekte, konuşma sorunları yaşayan insanların bu teknoloji sayesinde iletişim kurması mümkün olabilir.
Yeni bilgiler öğrenmek ya da yeni bir hobi edinmek konusunda uzman olan beynimizde bu süreçte birtakım değişiklikler meydana geldiğini biliyor muydunuz? Gelin, bu süreci daha yakından inceleyelim.
Satranç köşesinde bu ay Şubat 2019 probleminin çözümüne ve Mart 2019 problemine yer veriyoruz.
Akay Caddesi No: 6 06420 Bakanlıklar / ANKARA
0312 298 95 24
E-Posta: bilim.genc@tubitak.gov.tr
0312 222 83 99
0312 221 18 60
E-Posta: abone@tubitak.gov.tr
