Derin Uyku

Formula 1 yarışlarında yedi kez dünya şampiyonu olan Michael Schumacher, geçtiğimizin yılın son günlerinde Fransız Alpleri’nde kayak yaparken ağır bir kaza geçirdi. Pistte dengesini kaybettikten sonra başını kayaya çarpan efsanevi pilot kask takmasına rağmen ciddi şekilde yaralandı. Kısa bir süre içinde hastaneye yetiştirilen Schumacher hemen ameliyata alındı. Ameliyatı gerçekleştiren ekip Schumacher’in iyileşmesi için uyutulduğunu söyledi. Daha çok “uyutulma” olarak okuduğumuz veya duyduğumuz bu olaya teknik bir isimle “yapay koma” deniyor. Komayı kaygı duyulan, insanın canını sıkan ve hastanın bir an önce kurtulması gereken bir durum olarak biliriz. O halde doktorlar hastaların iyileşmesi için neden zaman zaman yapay komaya başvuruyor?

Neden Yapay Komaya İhtiyaç Duyuluyor?

Koma kelimesi Yunancada “derin uyku” anlamına geliyor ve bireyin bilinçli olarak bir hareket veya davranış sergileyemediği durumu anlatıyor. Koma bir başka ifade ile travma, beyin yaralanmaları, felç veya fazla miktarda ilaç alımı gibi sebeplerden dolayı beynin işlevlerini yeterince yerine getirememesidir. Yapay koma ise beyin yaralanmalarında doktorların, hastalarının yaşamını korumak için başvurduğu bir yöntem. Yapay komada beyin travması, felç, darbe gibi durumların neden olduğu zararı hafifletmek için hasta, kontrollü bir şekilde ilaç verilerek, doktorların belirlediği bir süre boyunca uyutulur. Burada amaç vücudun en etkin organı olan beyni korumaktır. Beyindeki kan damarları pıhtı gibi bir şeyden dolayı tıkanırsa felç gerçekleşir. Eğer beyin işlevini önemli ölçüde yitirirse ve çok büyük miktarda kan girişi gerçekleşirse beynin daha çok çalışması gerekir ve sonuçta beyin şişer. Kendisini iyileştirmek için şişmeye çalışan beynin, içinde bulunduğu kafatasından dolayı bunu yapması çok mümkün değildir. Doktorlar yapay koma için ilaç kullandığında beyin etkinlikleri sınırlandırılır ve beyne dinlenmesi için fırsat verilerek şişmeden iyileşmesi sağlanır. Uyutulan hastanın beyin faaliyetleri azaltılarak beyin hücrelerinin çalışma hızı ve dolayısıyla metabolizma faaliyetlerinin devamı için gerekli olan enerji ihtiyacı azaltılmış olur. Böylece beynin yaralı kısımlarına kan akışı da azaltılır ve hastanın beyninde giderek artan basıncın önüne geçilmeye çalışılır.

Yapay komaya neden olan ilaçlar sadece beyinde değil vücudun başka organlarında da kan basıncını azaltır. Ancak bu istenmeyen bir durumdur, çünkü bir taraftan beyin korunurken diğer taraftan vücudun diğer kısımları ihtiyaç duyduğu kanı, yani besini alamaz. Sonuç olarak kalp kasının zayıflaması kalbin durmasına neden olabilir. Ayrıca hastanın enfeksiyonlara yakalanma ihtimali de artar. Bu yüzden kan basıncını artırmak ve kalp atımını korumak için hastaya başka ilaçlar da verilir.

Ne Kadar Sürecek?

Hastanın ne kadar yapay komada tutulacağı hastanın sağlık durumu ile ilgilidir. Süreç bir gün sürebileceği gibi aylarca da sürebilir. Örneğin Michael Schumacher Aralık ayının son günlerinde kaza geçirmiş, ancak yavaş yavaş uyandırıldığına dair haberler Şubat ayı başlarında medyaya yansımaya başlamıştı. Hastalar yapay komadayken gözetim altında tutulur, beyin dalgaları ölçülür ve elde dilen sonuçlara göre komanın ne kadar derin olduğu anlaşılabilir. Ayrıca kafatası içindeki basınç da doğrudan ölçülerek sürecin işleyişi hakkında bilgi edinilir.

Komadayken beyin soluk alıp verme, kalp atımı gibi temel işlevlerine normaldekinden daha düşük bir düzeyde de olsa devam eder. Hasta, dokunma ve acıya refleksif olarak cevap verebilir. Dış uyarılara cevap refleksif de olsa bazı tıp uzmanları, hasta yakınlarına komadaki akrabaları ile uyanık ve bilinçleri yerindeymişçesine konuşmalarını öneriyor.

Travmatik beyin yaralanmalarında beyin, bileğinizi veya dizinizi incittiğinizdeki gibi şişer. Ancak beynimiz kafatasımızın içinde olduğundan rahatça şişebileceği fazla bir yer yoktur. O yüzden şiştikçe üzerine daha fazla basınç uygulanır ve pek çok hayati işlev beyin tarafından tam olarak gerçekleştirilememeye başlar. Beyin şişmeye devam ettikçe gideceği yer kafatasının aşağısı ve dışarısıdır. Bu da beyin köküne zarar verir ki sonuçta hasta ciddi doku zedelenmeleri yaşayabilir ve hatta ölebilir. Yapay koma müdahalesi ile beynin ihtiyaç duyduğu enerji ihtiyacı azaltılıyor. Kan ile beslendiği ve enerjiyi bu şekilde sağladığı için enerji ihtiyacının azalması kan akışını ve dolayısıyla basıncı da azaltıyor. Tüm bunlar beynin dinlenmesini ve şişliğinin azalıp iyileşmesini sağlıyor.

Niçin Yapay Koma?

- Beyin şişliğini kontrol etmek için

- Uzun dönemli felçte hasarı azaltmak için

- Hastaya iyileşmesi için zaman kazandırmak için

- Beynin dinlenmesine izin vermek için