İdrîsî’nin Yuvarlak Dünya Haritası
Geçmişte insanlar ticaret, keşif ya da dinî sebeplerle (örneğin hac) uzun yolculuklar yapıyordu. İnsanların seyahat etme istekleri sonucu güvenilir haritaların geliştirilmesi ihtiyacı ortaya çıktı.
2019 yılı Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı olarak ilan edildi. Bilim Genç olarak 2019 yılı boyunca Prof. Dr. Fuat Sezgin’in İslam bilim ve teknoloji tarihine katkılarını farklı yazılarla ele alacağız. Prof. Dr. Fuat Sezgin anısına hazırladığımız diğer yazılara ulaşmak için tıklayın.
Geçmişte insanlar ticaret, keşif ya da dinî sebeplerle (örneğin hac) uzun yolculuklar yapıyordu. İnsanların seyahat etme istekleri sonucu güvenilir haritaların geliştirilmesi ihtiyacı ortaya çıktı. Günümüzde karada, denizde ya da havada seyahat ederken yönümüzü bulmak için yararlandığımız birçok ekipman var. Ancak geçmişte insanlar çok uzaklara seyahat etmek için haritaları kullanıyordu.
İlk haritalar bilginler, kâşifler, gezginler ve denizciler tarafından çizildi. Geçmişte haritalar çoğunlukla gezginlerin anlattıklarına göre oluşturuluyordu. Ayrıca usturlap gibi aletler kullanılarak yapılan detaylı matematiksel hesaplamalar sayesinde daha güvenilir haritalar hazırlanabiliyordu. Günümüzde ise haritalar uydu teknolojileri ve algılayıcılar kullanılarak çiziliyor.
Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik isimli kitabında, Babillilerin ve Eski Mısırlıların yeryüzünün iki boyutlu bir düzlem üzerinde resmedilmesine yönelik denemeler yaptığını belirtiyor. Milattan sonra ikinci yüzyılda Tyroslu Merinos ve daha genç çağdaşı Ptoleme tarafından astronomi ve matematik yardımıyla elde edilen bilgilere göre Dünya’nın o dönemki gerçeğe en yakın ilk haritası oluşturuldu.
Bu çalışmalar matematiksel coğrafyanın temellerini oluşturdu. Dokuzuncu yüzyılda yaşayan Abbasi Halifesi Me’mun matematiksel coğrafyaya bağlı kalınarak yeni bir Dünya haritası hazırlanması emrini verdi.
Gümüşten yuvarlak bir Dünya haritası oluşturan İdrîsî, Orta Çağ'ın en önemli coğrafyacılarından biri olarak kabul ediliyor.
Kuzey Avrupa’nın Ceuta şehrinde doğan İdrîsî, Kurtuba’dan Sicilya’ya gelerek Norman Kralı II. Roger tarafından bir Dünya haritası hazırlamakla görevlendirmişti. İdrîsî yetmiş tane bölge haritası hazırladı. İdrîsî’nin hazırladığı harita parçaları, yuvarlak bir Dünya haritası oluşturuyordu. İdrîsî üzerine Dünya haritasının işlendiği gümüşten bir küre yapmıştı.
İdrîsî, Avrupa, Asya ve Afrika’nın Ekvator’un kuzeyinde kalan bölümlerini haritasında göstermişti. Prof. Dr. Fuat Sezgin, İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik isimli kitabında, Asya kıtasının yeniden şekillendirilerek iyileştirilmesinin yanı sıra Me’mun’un haritasında olmayan bir dizi iç deniz ve nehre yer vermesi nedeniyle İdrîsî’nin haritasının önceki haritalara göre dikkat çekici nitelikte olduğunu söylüyor.
İdrîsî’nin Ufukları Geçmek İsteyen İçin Bir Eğlence isimli kitabı Orta Çağ’da yazılmış en önemli coğrafya eseri olarak kabul ediliyor.
Binlerce gezginle birebir görüşen İdrîsî daha önceki haritalarda bulunmayan yerleri gösterdiği doğru haritalar hazırladı. İdrîsî’nin haritası sonraki yıllarda Avrupa’da çizilen haritalar üzerinde derin izler bıraktı.
Geçmişte insanlar merak ettikleri sorulara cevap bulmak için bilmedikleri yerlere uzun yolculuklar yapmış, geri döndüklerinde ise elde ettikleri bilgileri başka insanlara aktarmak için seyahatnameler kaleme almış ve haritalar oluşturmuştu. Bu çalışmalar modern haritaların hazırlanmasına ve insanların yeryüzünü keşfetme macerasına önemli katkılar sağladı.
Kaynaklar:
- Sezgin, F., İslam Uygarlığında Astronomi, Coğrafya ve Denizcilik, Boyut Yayıncılık, İstanbul, 2018.
- 1001 İcat: Dünyamızda İslam Mirası, Ed. Salim T S Al-Hassani, Foundation for Science Tecnology and Civilisation, 2010.
- http://www.1001inventions.com/maps
- https://www.smithsonianmag.com/innovation/brief-history-maps-180963685/
- https://www.press.uchicago.edu/books/HOC/HOC_V1/HOC_VOLUME1_chapter11.pdf
