Torpidonun Keşfi

2019 yılı Prof. Dr. Fuat Sezgin Yılı olarak ilan edildi. Bilim Genç olarak, 2019 yılı boyunca Prof. Dr. Fuat Sezgin’in İslam bilim ve teknoloji tarihine katkılarını farklı yazılarla ele alacağız. Prof. Dr. Fuat Sezgin anısına hazırladığımız diğer yazılara ulaşmak için tıklayın.

Su altında kendiliğinden hareket edebilen bir silah olan torpido 1866'da İngiliz mühendis Robert Whitehead tarafından icat edildi. Ancak bugün kullanılanlardan büyük farklılıkları olsa da torpidonun geçmişinin daha eskilere dayandığı söylenebilir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam’da Bilim ve Teknik kitabında, 1270 ve 1280 yılları arasında Moğolların Bağdat’ı istilasının hemen ardından Arap mucit Hasan Rammah’ın Kitâbü’l Fürusiyye ve’l-Menasibü’l-Harbiyye adlı eserinde tarif ettiği ve “kendi kendine hareket eden ve yanan yumurta” olarak isimlendirdiği düzeneğin torpidonun tarihteki bilinen ilk örneği olduğundan bahsediyor.

Hasan Rammah’ın torpido tasarımında iki içbükey sacın birbirine bağlanıp keçeyle sıkıştırılmasıyla oluşturulan yassı armut şeklindeki içi boş kap neft (petrolden elde edilen yanıcı bir madde), metal talaşı ve güherçile (barut yapımı için ihtiyaç duyulan potasyum nitrat maddesi) ile dolduruluyor ve düzeneğe iki çubuk ekleniyordu. 1001 İcat: Dünyamızda İslam Mirası adlı kitapta bu iki çubuğun muhtemelen kuyruk dümeni görevi gördüğünden, ayrıca ön tarafa yerleştirilen mızrak sayesinde torpidonun patlamadan önce düşman gemisinin ahşap gövdesine saplanmasını sağladığından bahsediliyor. Son olarak büyükçe bir roketle desteklenen silaha böylece gerekli hareket enerjisi kazandırılabiliyordu.

Hasan Rammah'ın Bibliothèque Nationale De France'da bulunan Kitâbü’l Fürusiyye ve’l-Menasibü’l-Harbiyye isimli el yazmasındaki torpido çizimi

Hasan Rammah’ın en dikkat çeken çalışması olan torpidonun çizimi ve tasviri incelendiğinde bu düzeneğin suyun yüzeyinde hareket etmesinin amaçlandığı söylenebilir.

Prof. Dr. Fuat Sezgin, roket torpidoya dair başka bir tarifin İtalyan mühendis Giovanni Fontana tarafından 15. yüzyılın ilk yarısında yazılan Bellicorum Instrumentorum Liber adlı kitapta yer aldığından da söz ediyor. S. J. von Romocki gibi bazı tarihçiler ise Fontana’nın kitabında yer alan roket torpido tarifinin Hasan Rammah’ı kaynak aldığı görüşündeydi. Prof. Dr. Sezgin, Fontana’nın çalışmasının özgün bir çalışma olarak görülebileceğini ancak Arap-İslam bilginlerinin savaş sistemi ve silahlar konusunda yaptıkları çalışmaların büyük bir kısmının Haçlı Seferleri sırasında Avrupa’ya taşındığını aklımızda tutmamız gerektiğini belirtiyor.

Prof. Ahmed Y. El Hassan ve Donald R. Hill'in birlikte hazırladığı İslami Teknoloji: Bir Resimli Tarih adlı kitapta torpido gibi suda yüzebilen patlayıcı silahların, genellikle inanılageldiği üzere 1585 yılında Seksen Yıl Savaşları (1568-1648) sırasında değil, 13. yüzyılda Memlük Krallığı'nın bir parçası olan Suriye'de Hasan Rammah tarafından icat edildiğini ortaya koyuyor.

Hasan Rammah’ın askeri teknoloji konusunda en önemli eserlerden biri olan Süvarilik ve Askeri Mühendislik Aletleri Kitabı patlayıcı barut üretimine yönelik birçok tarif içeriyordu.

Çinliler barutu keşfetmelerine rağmen patlayıcı yapımında kullanamamışlardı. Çünkü barutun ateşli silahlarda kullanılabilmesi için potasyum nitratın saflaştırılması ve doğru karışım oranlarının hesaplanması gerekiyordu. Hasan Rammah’ın barut tariflerinden en az birinin bugünkü ideal barut karışımına çok yakın olduğu düşünülüyor.

Kaynaklar:

• Hasan, A. Y., Hill, D. R.. “Islamic technology: An illustrated history”, Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
• Sezgin, F., “İslam’da Bilim ve Teknik – 5.Cilt”, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 2008.
• 1001 İcat: Dünyamızda İslam Mirası, Ed. Salim T S Al-Hassani, Foundation fo Science Tecnology and Civilisation, 2010.
• https://airandspace.si.edu/collection-objects/model-rocket-torpedo-hassa...