Dopamin: Kendini Ödüllendir!

Eylemlerimizi yönlendiren iki faktör var: yapmamız gerekenler ve yapmayı istediklerimiz. Yemek yemek, uyumak gibi yapmak zorunda olduğumuz eylemler dışındakileri kendimiz yapmayı tercih ettiğimiz için gerçekleştiriyoruz. Peki, beynimiz buna nasıl karar veriyor?

Beynimizde ödül merkezi olarak adlandırılan bir bölüm bulunuyor. Bu merkez ulaşmak istediğimiz bir amaç ya da elde etmek istediğimiz bir nesne için zaman, enerji ve çaba sarf etmeye istekli olmamızı sağlıyor.

Ödül olarak algıladığımız bir durumla karşılaştığımızda beynimizde dopamin olarak isimlendirilen ve sinir hücrelerinin birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan kimyasal bir madde salgılanıyor. Beynin farklı bölümlerinden salgılanan dopaminin dikkat, konsantrasyon, yeme, içme isteği gibi farklı birçok süreçte etkisi var.

Beynin ödüllendirme sisteminde katkısı olan bölümler

Peki, kendimizi ödüllendirmek istiyorsak dopamini dışarıdan almanın bir yolu var mı? Örneğin yiyeceklerde bulunur mu? Ya da eczanelerde satılır mı?

Dopamini dışarıdan almak mümkün değil. Aslında sorunun cevabı kendimizde! Nasıl mı? Örneğin kendinizi ne zaman ödüllendirilmiş hissettiğinizi düşünün. Öğretmeniniz ‘’Aferin!’’ dediğinde olabilir mi? Ya da yaptığınız bir davranış çevrenizdekiler tarafından takdir edildiğinde?

Ödül olarak algıladığımız bir uyarıcı ile -örneğin lezzetli bir dilim yaş pasta- karşılaştığımızda beynimizde dopamin salgılanır. Dopamin kişinin kendini mutlu ve ödüllendirilmiş hissetmesini sağlar. Bu nedenle ödül, mutluluk, tatmin gibi duygularla ilişkilendirilir.

Dopamin vücutta belirli durumlarda salgılanır. Örneğin dopamin açsak ya da susamışsak yemek yeme ya da su içme isteğinin oluşmasını sağlar. Bunun yanı sıra verilen bir görevi tamamladığımızda, sevdiğimiz işlerle uğraştığımızda, örneğin müzik dinlerken ya da ilgi duyduğumuz hobiler ile uğraştığımız zamanlarda da salgılanır.

Dopamin salgılanmasını sağladığı bilinen aktivitelerden biri de egzersiz yapmak. Bu nedenle spor yapan kişiler kendilerini mutlu ve enerjik hissederler. Dolayısıyla depresyona yakalanma riskleri de daha düşüktür. Bu durum aynı zamanda spor yapan kişilerin egzersiz yapmaya büyük bir istekle devam etmelerini sağlar.

Spor yapmanın fiziksel ve ruhsal sağlığımız üzerindeki etkileriyle ilgili Neden Spor Yapmalıyım? yazımızı okuyabilirsiniz.

Beynimizde dopamin salgılandığında kendimizi daha iyi ve mutlu hissederiz. Bu da dopamin salgılanmasına neden olan durumu tekrar tekrar yapmayı istememizi sağlar. Bu nedenle kendinizi mutsuz hissediyorsanız ya da daha önce yapmaktan hoşlandığınız aktivitelere artık ilgi duymuyorsanız çevrenizdeki insanlar veya psikolojik destek almak için başvurduğunuz uzmanlar size genellikle sevdiğiniz işlerle uğraşmanızı ya da spor yapmanızı tavsiye eder. Bu tavsiyelerin temelinde dopamin salgılanmasının etkileri olduğunu söylemek yanlış olmaz.

Kısacası ihtiyaçlarımızı karşılamanın yanı sıra sevdiğimiz işlerle uğraşmak ve egzersiz yapmak mutlu ve enerjik hissetmek dolayısıyla kendimizi ödüllendirmek için gerekli. Unutmayın, çok yorgun olduğunuz bir günde kendinizi biraz zorlayıp “ter atmak” sonunda hissedeceklerinize değecektir!
 

• Arias-Carrión, O. ve ark., “Dopaminergic reward system: a short integrative review”, International Archives of Medicine, Cilt 3, Sayı 24, 2010.
• Greenwood, B. N., ”The role of dopamine in overcoming aversion with exercise”, Brain Research, Cilt 1713, s. 102-108, 2019.
• Bozarth, M. A., ”Pleasure systems in the brain”,. Pleasure: The politics and the reality, s. 5-14, 1994.
• https://www.sciencenewsforstudents.org/article/explainer-what-dopamine
• https://www.brainfacts.org/thinking-sensing-and-behaving/learning-and-memory/2018/motivation-why-you-do-the-things-you-do-082818