İyi Tarım ve Organik Tarım Arasındaki Farklar

hobo_018/iStockphoto.com

“Doğal tarım”, “organik tarım”, “iyi tarım” ve “ekolojik tarım” gibi kavramlar zaman zaman birbiriyle karıştırılabiliyor. Gelin, bu kavramların anlamlarını ve farklarını yakından inceleyelim.

İyi Tarım Uygulamaları (İTU)

İyi tarım uygulamaları (İTU), tarımsal üretimde çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliği hedefleyen, çevreye, insan ve hayvan sağlığına zarar vermeden yapılan, kontrollü ve sertifikalı üretim sistemidir. Amaç, gıda güvenliği, ürün kalitesi ve izlenebilirliği sağlarken çevresel etkileri en aza indirmektir.

Bu yaklaşımda:

• Doğal kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin korunması,
• Toprak verimliliğinin artırılması,
• Kimyasal gübre ve pestisitlerin kullanımının azaltılması,
• Su kaynaklarının sürdürülebilir bir şekilde yönetilmesi,
• Tarım işçilerinin eğitimi ve güvenliği,
• Enerji verimliliği, atık yönetimi ve döngüsel ekonomi prensipleri ön plandadır.

İTU, topraktan sofraya kadar uzanan tüm üretim ve pazarlama aşamalarını kapsar.

T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı

İyi Tarım Uygulama Adımları

• Üretim yapılacak alan seçilirken önceki tarımsal faaliyetler ve riskler değerlendirilir; kontrol altına alınamayacak riskler varsa bu alanlar İTU’da kullanılmaz.
• Üretici, yetkilendirilmiş kuruluşa başvurarak sürecin kayıt altına alınmasını sağlar.
• Tüm işlemler kayıt altına alınır: ürün çeşidi, coğrafi konum, gübre ve ilaç uygulama zamanı, neden, doz, ticari ad, uygulama yöntemi, operatör adı, sulama zamanı ve miktarı gibi bilgiler kaydedilir.
• Toprak analizi yılda en az bir kez yapılmalı, gerekirse yaprak analizi de eklenmelidir.
• Sulama suyu asla atık veya kanalizasyon suyu olmamalı; yılda en az bir kez mikrobiyal, kimyasal ve mineral analiz yapılmalıdır.
• Erozyonu önleyici toprak işleme yöntemleri tercih edilmelidir.
• Zararlılarla mücadelede “Entegre Mücadele Teknik Talimatları” doğrultusunda önce kültürel, mekanik, biyolojik ve biyoteknik yöntemler uygulanır; kimyasal ilaçlar son çare olarak kullanılır.
• Tüm atıklar (yağ, yakıt, ses, ışık, plastik, karton, paketleme akıntıları vb.) ayrı depolanmalı ve uygun şekilde imha edilmelidir.
• Tarım kimyasallarıyla çalışan işçilere eğitim verilmeli, işletmede ilk yardım eğitimi almış personel bulunmalıdır.

İyi Tarım Uygulamalarında Su, Toprak ve Pestisit Yönetimi

İyi tarım uygulamalarında toprak işlenirken erozyonu azaltan teknikler kullanılır; kaliteli ve hastalıklara dayanıklı tohum, fide veya fidanlar tercih edilir. Gübreleme, toprak yapısına ve tarımı yapılan bitkinin ihtiyacına göre uygun zamanda yapılıdır.  Sulama suyu olarak asla atık su (kanalizasyon suyu) kullanılmaz ve kullanılan su yılda en az bir kez mikrobiyal, kimyasal ve mineral kirleticiler bakımından analiz ettirilir. Böylece hem ürün hem de çevre sağlığı korunmuş olur.

 

Organik Tarım

Organik tarım, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı yürütülen, kimyasal girdi kullanılmadan yapılan bir tarımsal üretim biçimdir. Amaç, insan sağlığını korumak ve hava, su, toprak gibi yaşamsal kaynakları sürdürülebilir bir şekilde kullanmaktır. “Organik”, “ekolojik” ve “biyolojik” kavramları eş anlamlıdır. Organik tarımda üretimin her aşaması kayıt altına alınır ve sertifikalandırılır. Organik ürünler iç ve dış pazarlarda organik tarım sertifikası taşır. Ülkemizde organik tarım faaliyetleri, 5262 Sayılı Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik kapsamında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülür.  

Dünya’da ve Avrupa’da Organik Tarım

1972’de Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM) ve 1973’te Organik Tarım Araştırma Enstitüsü (FIBL) kuruldu. Avrupa’da ilk yasal düzenlemeler 1985’te Fransa’da yapıldı. Avrupa Birliği’nin Yeşil Mutabakatı kapsamında 2030 yılına kadar Avrupa Birliği’nde toplam tarım alanlarının %25’inin organik üretime ayrılması hedefleniyor.

Uygulama ve Denetim

Organik tarım faaliyetinde bulunmak isteyen üreticiler, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ilgili kayıt sistemine kayıtlı olarak yetkili kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarıyla sözleşme yapar. Üretim sürecinin her aşaması kayıt altına alınır, denetlenir ve izlenir. Tüketiciler, sertifika numarasıyla ürünün kim tarafından, nerede ve nasıl üretildiğini sorgulayabilir.

Organik tarımda bazı onaylı pestisitlerin kullanımı mümkündür. Bakır bileşikleri sınırlı şekilde, Piretroidler, feromonlar ve deltamehtrin ise yalnızca böcek tuzaklarında kullanılaır; toprağa veya bitkiye uygulanmaz.

Organik ürünler, özel düzenlenmiş organik pazarlarda ve sertifikalı satış noktalarında satılır.​ Bu ürünlerin ambalajlarında organik tarım logosu bulunur. Bu logo, insan ve çevre sağlığına duyarlı üretim tekniklerinin güvencesidir.

Kriter	İyi Tarım Uygulamaları (İTU)	Organik Tarım
Tanım	Çevre, insan ve hayvan sağlığına zarar vermemeyi hedefleyen, kontrollü ve sertifikalı üretim yöntemidir.	Onaylı sentetik kimyasallar dışında kimyasal girdi kullanılmadan, her aşaması kontrollü, kayıtlı ve sertifikalı üretim sistemidir.
Kimyasal Kullanımı	Kontrollü ve izinli olarak uygulanabilir.	Sadece onaylı girdiler kullanılır; bakır sınırlı, piretroid, feromon, deltamehtrin gibi maddeler yalnızca böcek tuzaklarında kullanılır.
Gübre Kullanımı	Kimyasal ve organik gübre birlikte kullanılabilir.	Sadece organik gübre kullanılır.
Zararlılarla Mücadele	Kimyasal ilaçlar sınırlı şekilde kullanılabilir.	Fiziksel, biyolojik ve biyoteknik yöntemler kullanılır.
Sertifikasyon Şekli	Tarım ve Orman Bakanlığı yetkilendirmesiyle yapılır.	Bağımsız, akredite sertifikasyon kuruluşları tarafından yapılır.
Kayıt ve Denetim	Üretim kayıt altına alınır, yılda en az bir kez denetlenir.	Her aşama kayıtlıdır, daha sık ve detaylı denetim yapılır.
Ürün Verimi	Konvansiyonel tarıma yakındır.	Genellikle daha düşüktür.
Ürün Fiyatı	Orta düzeydedir.	Daha yüksektir (katma değerli ürün).
Çevreye Etkisi	Daha az çevresel etkisi vardır.	Ekosistemi korur, sürdürülebilirlik sağlar.
Etiketleme	"İyi Tarım" etiketi taşır.	"Organik Tarım" etiketi ve sertifika logosu taşır.
Yaygınlık	Daha yaygındır.	Girdi ve süreçlerin zorluğu nedeniyle daha az yaygındır.

 

Kaynaklar:

• Anonim 2004. İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik. http://www.resmigazete.gov.tr /eskiler/2004/09/20040908.htm.
• Anonim 2025a. İyi Tarım Uygulamaları Belgesi | ITU Nedir, Nasıl Alınır?
  https://www.eurocert.com.tr/iyi-tarim-uygulamalari.aspx
• Anonim 2025 b. İyi Tarım Uygulamaları. https://www.tarimorman.gov.tr/Konular/Bitkisel-Uretim/Iyi-Tarim-Uygulamalari?Ziyaretci=Tuketici
• Hasdemir M 2011. Kiraz Yetiştiriciliğinde İyi Tarım Uygulamalarının Benimsenmesini Etkileyen Faktörlerin Analizi. Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 209 s.
• Eryılmaz, A., G. ve Kılıç, O, 2018. Türkiye’de Sürdürülebilir Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları. KSÜ Tarim ve Doğa Derg 21(4): 624-631. DOI:10.18016/ ksudobil. 345137
• COM (2019. European Commission, “The European Green Deal”,) 640 Final, 11.12.2019
• Erdoğan, C. 2021. Sürdürülebilir Bitki Koruma Uygulamaları, Biyoçeşitlilik ve Öngörüler. Yayın Yeri: SONÇAĞ AKADEMİ, Editör: Pakdemirli, B., Sivritepe, H. O., Bayraktar, Z., Takmaz, S. Pandemi Sonrası Yeni Nesil Tarım. Basım sayısı:1, Sayfa sayısı: 302, ISBN:978-625-7333-72-6, Bölüm Sayfaları: 71-110.
• Erdoğan, C., Darcansoy İseri, Ö., ve Eyidoğan, F. 2024. Avrupa Birliği Yeşil Mutabakat Düzenlemelerinin Türkiye’de Tarım Politikaları ve Sektör Üzerine Olası Etkileri. Meyve Bilimi, 11(2), 59-6

Yazar Hakkında:

Doç. Dr. Cem Erdoğan

Başkent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü ve 

Gıda Tarım ve Hayvancılığı Geliştirme Enstitüsü