Arılar Kendilerini Tedavi Edebiliyor

Hayvanlar, üzerlerinde yaşayan parazitlere karşı çeşitli savunma mekanizmaları (bağışıklık tepkisi, fizyolojik tepkiler gibi) geliştirebiliyor. Örneğin böceklerin kabukları parazitlere karşı fiziksel bir bariyer sağlarken, antimikrobiyal özellikteki peptitler birçok bakteri, virüs ve mantar türünü yok edebiliyor. Bunun yanı sıra hayvanlar bazı davranış değişiklikleri ile de parazitlerin kolonideki diğer canlılara geçmesine engel olup enfeksiyon yoğunluğunu azaltabiliyor.

Hayvanların kendi kendilerine uyguladıkları ilaç tedavisi ''zoofarmakognozi'' olarak isimlendiriliyor. Burada zoo hayvan, farmako ilaç, -gnozi ise bilim anlamına geliyor. Hatta bu durum sadece arılarda değil kuş, kertenkele, fil, şempanze, köpek gibi farklı hayvanlarda da görülüyor. Hayvanların çeşitli hastalıklarla mücadele etmek ve hatta hastalık yapıcı mikroorganizmalardan korunmak için bakterilerin ve mantarların gelişmesini ya da virüslerin çoğalmasını engelleme özelliğine sahip belirli besinleri tercih ettiği biliniyor.

LuiKotale Bonobo Project - Cüce şempanzelerin Manniophyton fulvum bitkisini parazitlere karşı yediği düşünülüyor.

Sonuçları PloSone dergisinde yayımlanan bir araştırmada bal arısı kolonilerinin, kireç hastalığına yol açan Ascophaera apis mantarlarının neden olduğu enfeksiyona karşı bitki reçineleri ile kendi kendilerine ilaç tedavisi uyguladıkları anlaşıldı. Kolonide mantar paraziti ile oluşan bir enfeksiyon ortaya çıktığında arılar daha fazla reçine aramaya başlıyor. Ayrıca laboratuvar ortamında arıların besinleri reçine ile zenginleştirildiğinde kolonide mantar parazitinin neden olduğu enfeksiyonun yoğunluğu da azalıyor.

Arı kolonileri çok kalabalık olduğundan hastalıklar kolayca yayılabiliyor.

Kendi kendilerini tedavi eden hayvanlar bir parazit nedeni ile hastalandıklarında çoğunlukla beslenme şekillerini değiştiriyor. Örneğin böyle bir durumda bal arıları topladıkları reçineleri yutmuyor, bunun yerine reçineler kovanda mantar sporlarına maruz kalan yetişkin arılar tarafından kullanılıyor. Araştırmacılar arıların kolonideki reçine arayan arıların sayısını artırarak enfeksiyona karşı yanıt verdiklerini düşünüyor. Yani bal arıları enfeksiyona karşı davranışsal bir savunma yöntemi geliştiriyor.

Almanya'daki Martin Luther Üniversitesinden Silvio Erler ve arkadaşları, yaptıkları araştırmada Nosema ceranae türü parazit ile enfekte olmuş arıların farklı bal özü türleri arasında antibakteriyel özelliği en yüksek olanla beslenmeyi tercih ettiklerini belirledi. Araştırmada enfekte olan bal arılarına besin olarak, her biri farklı düzeyde antibiyotik etkiye sahip, dört farklı bal özü verildi. Bu bal özleri ıhlamur, ayçiçeği ve yalancı akasya bitkilerinden elde edilmişti. Dördüncüsü ise tatlı yaprak öz suyu idi. Deneyler sırasında kullanılan dört bal özü arasında en güçlü antimikrobiyal etkiye sahip olan ayçiçeği balıydı.

Ihlamur çiçeğinden nektar toplayan bir arı

Araştırma sonucunda enfeksiyondan daha fazla etkilenen arıların ayçiçeği balından daha fazla yeme eğilimi gösterdiği anlaşıldı. Ayrıca ayçiçeği balı yiyen arıların enfeksiyon düzeyinin, ıhlamur balı yiyen arılara kıyasla %7 oranında azaldığı görüldü.

Yavru çürüklüğü, arı kolonilerini tehdit eden önemli bir hastalıktır.

Erler ve ekibinin yaptığı bir başka araştırmada ise farklı balların farklı hastalıklara karşı etkili olduğu belirlendi. Örneğin Amerikan yavru çürüklüğü olarak isimlendirilen ve arı larvalarına zarar veren bir bakteri enfeksiyonuna karşı ayçiçeği balı etkiliyken, Avrupa yavru çürüklüğü olarak isimlendirilen hastalığa karşı ise ıhlamur balı daha etkili. Dolayısıyla arılar farklı enfeksiyon durumlarında hangi besin maddesinin daha etkili olduğunu biliyor ve buna göre besleniyor. Yani arılar hastalandıklarında, tıpkı doktorların bakteri enfeksiyonunun türüne göre bize farklı antibiyotik ilaç tedavisi uygulaması gibi, besin tercihlerini değiştirerek kendilerini tedavi edebiliyor.

Yoksa bu zeki ve çalışkan hayvanların kendilerine uygun “reçeteyi yazmaları” size şaşırtıcı gelmedi mi?

Sözlük:

Parazit: Başka bir canlıya bağımlı olarak yaşayan ve üzerinde yaşadığı canlıya zarar verebilen organizma.

Kaynaklar:

• Shurkin, J., “News Feature: Animals that self-medicate.”, Proceedings of the National Academy of Sciences, Cilt 111, Sayı 49, s. 17339-17341, 2014.
• Simone-Finstrom, M. D., Spivak, M., “Increased resin collection after parasite challenge: a case of self-medication in honeybees?”, PloSone, Cilt 7, Sayı 3, Makale no: e34601, 2012.
• Gherman, B. I. ve ark., “Pathogen-associated self-medication behavior in the honeybee Apis mellifera”, Behavioral Ecology and Sociobiology, Cilt 68, s. 1777–1784, 2014.
• http://www.bbc.com/earth/story/20141025-honeybees-play-doctors-and-nurses