Bağırsaktaki Bakteriler Göz Sağlığımızı Nasıl Etkiliyor?

Ultramarinfoto/iStockphoto.com

Bilim insanları, göz sağlığına artık yeni bir bakış açısıyla yaklaşıyor: “Bağırsak-göz aksı”nı hesaba katan bu yaklaşım, göz hastalıklarını görme sisteminde ortaya çıkan lokal bir sorun olarak değil, tüm vücudu etkileyen bir sistemsel bozukluğun parçası olarak ele alıyor. Araştırmalar, bağırsak mikrobiyotasındaki (bağırsakta yaşayan mikroorganizmalar topluluğu) dengesizliklerin bazı göz hastalıklarının ortaya çıkmasında veya ilerlemesinde etkili olabileceğini gösteriyor. Bağırsak mikrobiyotasındaki değişikliklerin örneğin gözyaşı üretimini, retina sağlığını ve bağışıklık tepkilerini etkileyerek bazı göz hastalıklarının gelişiminde rol oynayabileceği düşünülüyor.

Bu durum, bağırsaklarımızda yaşayan mikroorganizmaların yalnızca sindirime yardımcı pasif canlılar olmadığını, aynı zamanda göz sağlığımız açısından da belirleyici bir rol oynadığını ortaya koyuyor. Üstelik bağırsak mikrobiyotasının (probiyotikler, antibiyotikler, beslenme düzenlemeleri hatta dışkı nakli gibi) çeşitli yöntemlerle değiştirilebilmesi, gelecekte göz hastalıklarının önlenmesi ve tedavisinde yeni yollar açabilir.

quantic69/iStockphoto.com

Bağırsak Mikrobiyotası Nedir ve Neden Önemlidir?

Bağırsak mikrobiyotası, sindirim sistemimizde yaşayan bakteri, mantar, virüs ve diğer mikroorganizmaların tümünü ifade eden terimdir. Bu mikroskobik topluluk yalnızca sindirimi desteklemekle kalmaz, aynı zamanda bağışıklık sistemiyle etkileşim hâlindedir, vitamin üretimine katkı sağlar, iltihaplanma süreçlerini kontrol eder ve hatta ruh hâlimizi bile değiştirebilir. Mikrobiyota dengemiz bozulduğunda iltihaplanmalar artar, bağışıklık sisteminde sorunlar baş gösterir ve çeşitli kronik hastalıklar ortaya çıkabilir. Son yıllarda yapılan çalışmalara göre ise bu dengenin bozulması aynı zamanda bazı göz hastalıklarına ya da belirli göz hastalıklarının ilerlemesine de yol açabiliyor.

Gelin bağırsak mikrobiyotası ile göz sağlığı arasındaki ilişkiyi bazı örneklerle inceleyelim.

Kuru Göz Hastalığı

Gözyaşı üretiminin azalması veya gözyaşının normalden hızlı buharlaşması sonucu gelişen kuru göz hastalığı, yaşam kalitesini olumsuz etkileyen bir göz yüzeyi rahatsızlığıdır. Bu durum özellikle Sjögren Sendromu gibi otoimmün hastalıklarla bağlantılı olduğunda daha karmaşık hâle gelir. Araştırmalar, bu tür hastalıkları olan kişilerde bağırsak mikrobiyotasının da bozulduğunu, yararlı bakterilerin azaldığını ve zararlı türlerin arttığını gösteriyor. Bu dengesizlik, gözde uzun süreli iltihaba yol açabiliyor. Deneysel çalışmalarda, sağlıklı mikrobiyota takviyesi ile gözdeki iltihap belirtilerinin azaldığı ortaya konulmuş durumda.

Göz Enfeksiyonları (Keratit)

Kornea iltihabı, bakteri, virüs, mantar ve parazitlerin neden olabileceği ciddi bir enfeksiyondur ve tedavi edilmezse görme kaybına yol açabilir. Araştırmalar, bu enfeksiyonlarda bağırsak mikrobiyotasının da rol oynayabileceğini gösteriyor. Örneğin fungal keratitli hastaların bağırsaklarında zararlı bakterilerin arttığı, faydalı ve iltihap önleyici bakterilerin azaldığı, bakteriyel keratitte ise mikrobiyal çeşitliliğin azaldığı tespit edilmiş. Bu bulgular, sağlıklı bir bağırsak florasının bağışıklık direncini artırabileceğini düşündürüyor. Hayvanlarla gerçekleştirilen deneylerde de sağlıklı mikrobiyotaya sahip deneklerin göz enfeksiyonlarına karşı daha dirençli olduğu görülmüş.

Makula Dejenerasyonu (Sarı Nokta Hastalığı)

Makula dejenerasyonu, retina tabakasının merkezinde yer alan makulanın hasar görmesiyle ortaya çıkar ve özellikle yaşlı bireylerde görme kaybının başlıca nedenlerinden biridir. Yeni araştırmalar, bu hastaların bağırsak mikrobiyotasında zararlı bakteri türlerinin arttığını, yararlı olanların ise azaldığını gösteriyor. Bu mikrobiyal dengesizlik, bağışıklık sistemi ve sinir sistemi arasındaki etkileşimi etkileyerek gözdeki hasarın ilerlemesine neden olabiliyor. Sağlıklı beslenme ve antioksidan takviyeler hastalığın ilerlemesini yavaşlatırken yağ oranı yüksek beslenme mikrobiyotayı bozarak riski artırabiliyor.

Diyabetik Retinopati

Diyabet, bazı hastalarda retina damarlarını etkileyerek diyabetik retinopati adı verilen ciddi bir göz rahatsızlığına yol açabiliyor. Bu hastalarda bağırsak florasının bozulduğu ve iltihap oluşturan bakteri türlerinin arttığı gözlemlenmiş. Bu durum, bağırsak duvarının geçirgenliğini artırarak iltihap oluşturan maddelerin kana karışması yoluyla retina dokusunda hasara neden oluyor. Bazı çalışmalarda probiyotik takviyeleri ve bazı diyet değişikliklerinin bağırsak florasını düzenleyerek retina iltihabını hafifletebildiği gözlemlenmiş.

Retinal Damar Tıkanıklığı

Retinal arter tıkanıklığı (RAO), göz damarlarının aniden tıkanmasıyla oluşan ve acil müdahale gerektiren bir durumdur. Bu tıkanıklığın temel nedeni genellikle damar sertliği ve pıhtı oluşumudur. Araştırmalar, bu hastaların dışkı örneklerinde TMAO adlı mikrobiyal maddenin yüksek seviyede olduğunu göstermiş. TMAO’nun damar sertliği ve pıhtı oluşumunda rol oynadığı biliniyor. Dolayısıyla mikrobiyota düzenlemesinin bu hastalarda da koruyucu bir etkiye sahip olabileceği düşünülüyor.

Behçet Hastalığı ve Üveit

Behçet hastalığı ve üveit, bağışıklık sistemi kaynaklı göz iltihaplarının başlıca nedenleri arasında yer alır. Araştırmalar, bu hastalıklarda bağırsak mikrobiyotasının belirgin şekilde değiştiği, iltihabı tetikleyici mikroorganizmaların arttığını ve koruyucu bakterilerin azaldığını ortaya koyuyor. Bazı probiyotik türleri ve deneysel dışkı nakli uygulamaları bu hastalıkların tedavisinde umut verici seçenekler olarak değerlendiriliyor.

Bağırsak mikrobiyotası ile göz hastalıkları arasındaki ilişkinin mekanizması henüz tam olarak çözülememiş olsa da bu alandaki gelişmeler göz sağlığına yeni bir bakış açısı kazandırıyor. Gelecekte bağırsak florasını düzenleyen probiyotik destekleri, beslenme planlamaları, ilaçlar ve dışkı nakli gibi yöntemler, göz hastalıklarının tedavisinde alışılmadık ama etkili araçlar hâline gelebilir.

Sözlük:

Mikrobiyota: Vücutta yaşayan tüm mikroorganizma topluluğu

Otoimmün hastalıklar: Bağışıklık sisteminin vücudun sağlıklı hücrelerine saldırması sonucu gelişen rahatsızlıklar

Probiyotik: Tüketildiğinde genellikle bağırsaktaki mikrobiyotayı iyileştiren canlı mikroorganizmalar

Fungal: Mantar kaynaklı ya da mantarla ilgili anlamında kullanılır.

Antioksidan: Hücrelerde serbest radikaller olarak adlandırılan zararlı moleküllere karşı hücreleri korumaya yardımcı olan maddeler

Kaynaklar:

• Zhao, Y., Qiu, P., & Shen, T. (2024). Gut microbiota and eye diseases: A review. Medicine, 103(39), e39866.
• Moon, J., Yoon, C. H., Choi, S. H., & Kim, M. K. (2020). Can gut microbiota affect dry eye syndrome?. International journal of molecular sciences, 21(22), 8443.
• Chakravarthy, S. K., Jayasudha, R., Ranjith, K., Dutta, A., Pinna, N. K., Mande, S. S., ... & Shivaji, S. (2019). Correction: Alterations in the gut bacterial microbiome in fungal keratitis patients. Plos one, 14(1), e0211757.
• Zysset-Burri, D. C., Keller, I., Berger, L. E., Largiadèr, C. R., Wittwer, M., Wolf, S., & Zinkernagel, M. S. (2020). Associations of the intestinal microbiome with the complement system in neovascular age-related macular degeneration. NPJ genomic medicine, 5(1), 34.
• Cai, Y., & Kang, Y. (2023). Gut microbiota and metabolites in diabetic retinopathy: insights into pathogenesis for novel therapeutic strategies. Biomedicine & Pharmacotherapy, 164, 114994.
• Huang, Y., Wang, Z., Ma, H., Ji, S., Chen, Z., Cui, Z., ... & Tang, S. (2021). Dysbiosis and implication of the gut microbiota in diabetic retinopathy. Frontiers in cellular and infection microbiology, 11, 646348.
• Ye, Z., Zhang, N., Wu, C., Zhang, X., Wang, Q., Huang, X., ... & Yang, P. (2018). A metagenomic study of the gut microbiome in Behcet’s disease. Microbiome, 6(1), 135.
• Horai, R., Zárate-Bladés, C. R., Dillenburg-Pilla, P., Chen, J., Kielczewski, J. L., Silver, P. B., ... & Caspi, R. R. (2015). Microbiota-dependent activation of an autoreactive T cell receptor provokes autoimmunity in an immunologically privileged site. Immunity, 43(2), 343-353.
• Janowitz, C., Nakamura, Y. K., Metea, C., Gligor, A., Yu, W., Karstens, L., ... & Lin, P. (2019). Disruption of intestinal homeostasis and intestinal microbiota during experimental autoimmune uveitis. Investigative ophthalmology & visual science, 60(1), 420-429.
• Zhuang, Z., Wang, Y., Zhu, G., Gu, Y., Mao, L., Hong, M., ... & Zheng, M. (2017). Imbalance of Th17/Treg cells in pathogenesis of patients with human leukocyte antigen B27 associated acute anterior uveitis. Scientific reports, 7(1), 40414.
• Nakamura, Y. K., Janowitz, C., Metea, C., Asquith, M., Karstens, L., Rosenbaum, J. T., & Lin, P. (2017). Short chain fatty acids ameliorate immune-mediated uveitis partially by altering migration of lymphocytes from the intestine. Scientific reports, 7(1), 11745.

Yazar Hakkında:

Gülnur Şener

Moleküler Biyolog