Bilgisayar: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

anouchka/iStock

Bugün günlük hayatın ayrılmaz bir parçası olan masaüstü bilgisayarları evimizde ya da okulumuzda kullanıyor, dizüstü ya da tablet bilgisayarları çantamıza atıp istediğimiz yere götürebiliyoruz. Sağlıktan eğitime, ulaştırma hizmetlerinden sanayiye modern teknolojinin kullanıldığı her alanda bilgisayarlar öne çıkıyor. Peki hayatımızı bu kadar kolaylaştıran bilgisayarlar ne zaman ve nasıl icat edildi? Bilgisayarın icadından önce insanlar ne kullanılıyordu? Gelin şimdi icat edildiği günden bugüne bilgisayarın geçirdiği değişimi birlikte inceleyelim.

Bilgisayar Nedir?

Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle, aritmetiksel ve mantıksal işlemler yapabilen, bu işlemlerin sonucunu hafızasında tutabilen, hafızasına depoladığı bilgilere istenildiğinde erişilebilen elektronik bir makinedir. Birkaç yıl öncesine kadar bilgisayar denildiğinde daha çok ev ve iş yerlerinde gördüğümüz masaüstü bilgisayarlar akla gelirdi. Gelişen teknolojiyle birlikte  gittikçe küçülen bilgisayarları artık akıllı saat, akıllı bileklik, akıllı gözlük gibi giyilebilir aksesuarların bir parçası olarak da kullanabiliyoruz. Bir bilgisayarın çoğunlukla mekanik ve elektronik aksamları içeren fiziksel kısmına donanım, bu donanımı kullanmamıza ve kontrol etmemize yardımcı olan kısmına ise yazılım denir. 

Vlad Kochelaevskiy/iStock

Bilgisayardan Önce

Çok eski çağlarda insanların sadece barınma ve beslenme gibi karmaşık hesaplamalar gerektirmeyen basit ihtiyaçları vardı. Hesaplamaları parmaklarıyla yapıyor, parmak hesabının yetmediği durumlarda ise çakıl taşı gibi çeşitli malzemeler kullanıyorlardı. 

Abaküs

glaflamme/iStock

Geçmiş dönemlerde kullanılan bir abaküs

Zaman içinde dünya nüfusu arttıkça karmaşık hesaplamalar gerektiren farklı ihtiyaçlar ortaya çıktı. Hesaplamaları kolaylaştırmak için çeşitli aletler geliştirilmeye başlandı. Bunlardan biri de abaküstü. Bilgisayara doğru giden yolda ilk adım sayılan abaküs, günümüzden 3.000 yıl önce Çinliler tarafından geliştirildi. Bugün hâlâ ilköğretim sınıflarında sayı sayma ve basit matematiksel işlemleri öğretmek için kullanılan bu alette, hesaplamalar teller üzerine dizili yuvarlak boncukların bir taraftan diğerine kaydırılmasıyla yapılır. 

Pascal’ın Hesap Makinesi

North Wind Picture Archives/Alamy

Pascal tarafından geliştirilen hesap makinesi

İlk mekanik hesap makinesi 1642'de Fransız matematikçi ve filozof Blaise Pascal tarafından geliştirildi. Makine, ondalık sayıları toplayıp çıkarabilen bir dizi dişliye sahipti. 

Leibniz Çarkı

Alman matematikçi ve filozof Gottfried Wilhelm Leibniz, 1672’de, Pascal’ınkine benzer fakat daha gelişmiş bir makine icat etti. Makine, toplama ve çıkarmanın yanı sıra bölme, çarpma ve karekök alma işlemlerini de yapabiliyordu. 

Hem Pascal’ın hem de Leibniz’in geliştirdiği bu aygıtlar yaygın kullanım alanı bulamadı. 

Fark Motoru ve Analitik Motor

World History Archive/Alamy

Fark Motoru

Modern bilgisayarların icadına zemin hazırlayan bir diğer isim Charles Babbage oldu. Babbage, 1820’li yıllarda birkaç sayı kümesini hesaplayabilen ve sonuçların basılı kopyalarını çıkarabilen ilk otomatik hesaplama makinesini tasarladı. Fakat Fark Motoru adını verdiği makineyi maddi yetersizlik nedeniyle çalışır hâle getiremedi. Pes etmeyen Babbage bu kez Analitik Motor adını verdiği, daha karmaşık işlemler yapan bir makine daha tasarladı. 

Photo 12/Alamy

Analitik Motor prototipi

Analitik Motor, günümüzdeki bilgisayarlar gibi giriş ve çıkış üniteleri ile depolama birimini içeriyordu. Ancak hem maddi sorunlar hem de o günün teknolojisinin yetersizliği nedeniyle Babbage tasarımını hayata geçiremedi. Yine de vizyonu, çabası, geride bıraktığı taslaklar ve bilgi notları nedeniyle, Babbage günümüzde birçok kişi tarafından “bilgisayarın babası” olarak kabul ediliyor.

Delikli Kartlar

Colin Waters/Alamy

Delikli kart

Otomatik hesaplamaya yönelik bir diğer adım, 1890'da Herman Hollerith tarafından delikli kartların geliştirilmesiydi. Hollerith kartlara delinmiş bilgileri insan yardımı olmadan otomatik olarak okuyabilen cihazlar da üretti. Böylece okuma hataları önemli ölçüde azaldı ve iş akışı hızlandı. En önemlisi, saklanabildikleri ve gerektiğinde tekrar erişilebildikleri için delikli kartlar “bellek” olarak kullanılmaya başlandı.

Bilgisayarı Kim İcat Etti? Mucidi Kim?

Otomatik Elektromekanik İlk Bilgisayar: Mark-1 

Nick Higham/Alamy

Mark-1

Howard Hathaway Aiken, 1937'de, ilk otomatik elektromekanik bilgisayarı icat etti. Delikli kart sistemiyle çalışan Mark-1, logaritma ve trigonometri işlemlerini gerçekleştirebiliyordu. Saniyede 5 işlem yapabilen Mark-1, 18 m uzunluğunda ve 2,5 m yüksekliğindeydi. Otomatik olarak çalışabiliyor ve uzun işlemleri kısa sürede çözebiliyordu.

Programlanabilen İlk Bilgisayar: Z3 

INTERFOTO/Alamy

Z3

İlk programlanabilir bilgisayar olan Z3, Kondrad Zuse tarafından geliştirildi. Z3, İkinci Dünya Savaşı sırasında Almanlar tarafından gizli şifreler yazmak için kullanıldı.

Modern Anlamdaki İlk Bilgisayar: ENIAC

 

PJF Military Collection/Alamy

ENIAC

İkinci Dünya Savaşı sırasında geliştirilen ENIAC, çoğu kişi tarafından ilk modern bilgisayar olarak görülüyor. Mucitleri John Mauchly ve J. Presper Eckert olan ENIAC, savaş sırasında atılan bombanın nereye düşeceğini hesaplamak için üretildi. Bir insanın 20 saatini alan bu görevi ENIAC sadece 30 saniyede tamamlayabiliyordu. 

Elektrik akımını düzenleyen 18.000 vakumlu tüp ve elle lehimlenmiş 5 milyon ek parçadan oluşan ENIAC, 30 ton kütleye sahipti, çok geniş bir odayı kaplayacak kadar büyüktü ve 50 evin tükettiği kadar enerji tüketiyordu. ENIAC dışarıdan kablo ağıyla kaplıydı, yüzlerce yanıp sönen ışığı ve operatörlerin bilgisayara komut vermek için kullandığı yaklaşık 6.000 mekanik anahtarı vardı.

1950’ler Sonrası

Vakum tüpleri yerine transistörlerin kullanılmaya başlanmasından ve bilgisayarın tüm elektrikli parçalarını (transistör, kapasitör, direnç ve diyot) tek bir silikon çipte birleştiren entegre devre ve mikroişlemcilerin icat edilmesinden sonra bilgisayarların boyutları gitgide küçülmeye başladı. 

1960 yılında ilk bilgisayar faresi üretildi. İki metal tekerleği olan bu fare tahta bir kutudan oluşuyordu.

ZUMA Press, Inc./Alamy

İlk bilgisayar faresinin prototipi

İlk bilgisayarlar, kullanıcılarının uzmanlık düzeyinde teknik bilgiye sahibi olmasını gerektiriyordu. 1975’te Altair 8800 adlı ilk kişisel bilgisayarın (PC) satışa sunulmasından sonra bu durum değişmeye başladı. 

Altair 8800’ün kendi ekranı yoktu ancak ekran görevi gören bir televizyona bağlanabiliyordu. 

1975’ten sonra farklı firmalar, bireysel kullanıcılar için daha ucuz ve kullanımı kolay bilgisayarlar üretmeye başladı. Zaman içinde bilgisayarın işlevlerini artıran CD-ROM, klavye, ekran, yazıcı gibi donanımlar üretildi. 

B Christopher/Alamy

Altair 8800

1981 yılında ilk taşınabilir bilgisayar Osborne 1 satışa sunuldu. Adam Osborne tarafından geliştirilen bilgisayar, 10,7 kg kütleye, 5 inç ekrana, 64 kb belleğe ve iki adet disket sürücüsüne sahipti.

INTERFOTO/Alamy

Osborne-1

İnternetin Etkisi

1989 yılında internetin de icat edilmesinden sonra bilgisayarlar mobil telefonlar, otomobiller ve daha birçok teknolojiyle entegre hâle getirilerek okullarda, evlerde ve iş yerlerinde yaygın şekilde kullanılmaya başlandı.

miakievy/iStock

Kaynaklar:

• Turner, T., Mills, A., Gifford, C., Tarih Yazan 100 İcat Dünyamızı Şekillendiren Parlak Buluşlar, Çev.: F. C. Dansuk, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
• Ellyard, D., Kim Neyi Ne Zaman İcat Etti, Çev.: U. Mutlu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
• https://ungo.com.tr/2021/03/bilgisayarin-icadi-ve-tarihi/
• https://madran.net/wp-content/uploads/2013/09/btu100_1_ek_bilgisayarin_tarihcesi.pdf
• https://atabilgisayardonanim.files.wordpress.com/2011/10/bilgisayar-ve-bilgisayarin-tarihcesi2.pdf
• https://ftms.edu.my/v2/wp-content/uploads/2019/02/csca0101_ch01.pdf
• https://satmanipur.nic.in/downloads1/C1.pdf
• https://www.cs.auckland.ac.nz/courses/compsci111s2c/lectures/andre/computerhope_com_issues_ch000984.pdf