Neden Her Yaz Bir Öncekinden Daha Sıcak Oluyor?

SUNG YOON JO/iStockphoto.com

NASA, küresel ısınmayı Dünya yüzeyinde uzun vadede gözlemlenen sıcaklık artışı olarak tanımlıyor. Elimizdeki verilere göre 1850’lerden bu yana yüzey sıcaklıkları her on yılda ortalama 0,06 °C arttı. Ancak 1980’li yıllardan sonra bu artış hızlandı ve son on yılda 0,2 °C’ye ulaştı. Bu fark, geçmişteki ortalama sıcaklıklarla günümüzdeki ortalamaların karşılaştırılmasıyla hesaplanıyor ve “sıcaklık anomalisi” olarak adlandırılıyor. Bunun için 1850-1900 yılları arasındaki on yıllık ortalama sıcaklıklar baz alınıyor ve eldeki değerler sonraki dönemlerdeki ortalamalarla karşılaştırılıyor. Bilim insanlarının yaptığı hesaplamalara göre gezegenimiz 2024 yılında sanayi öncesi döneme (1850-1900) kıyasla yaklaşık 1,47 °C daha sıcak. Görece küçük sayılabilecek bu sıcaklık artışı buzulların erimesine, aşırı hava olaylarının daha sık yaşanmasına, iklim dengelerinin bozulmasına ve ekosistemlerin zarar görmesine neden oluyor. Burada önemli bir soru karşımıza çıkıyor: Sıcaklık neden giderek yükseliyor?

Bilim insanları; geçmiş iklimleri anlamak için doğrudan sayısal veriye ulaşamadıklarında bunun yerine ağaç halkaları, buzul katmanları, toprak ve mercan gibi pek çok doğal oluşumu inceleyerek çıkarımlar yaparlar. Bu tip verilere paleo-proxy kayıtları deniyor. Paleo-proxy kayıtları, geçmişte Dünya’da sıcak ve soğuk dönemlerin döngüsel olarak birbirini takip ettiği doğal iklim değişimlerinin gerçekleştiğini gösteriyor. Ancak günümüzdeki durum biraz farklı: Araştırmalar, insan faaliyetlerinin etkisiyle gezegenimizin daha önce hiç olmadığı kadar hızlı ısındığını gösteriyor.

Küresel Isınmaya Neler Sebep Oluyor?

Isınmayı hızlandıran en önemli etken sera gazları. Bu gazlardan başlıcaları karbondioksit (CO₂), metan (CH₄), dinitrojenmonoksit (N₂O), su buharı, atmosferin alt tabakalarındaki ozon ve insan kaynaklı kloroflorokarbonlardır

İnsan kaynaklı karbondioksit emisyonlarının sonucunda ortaya çıkan son 270 yıldaki atmosferik karbondioksit miktarını gösteren çizgi grafiği

1870’lerden bu yana CO2 oranında ivmelenerek devam eden belirgin bir artış olduğu bu grafikte de görülüyor.

Dünya’ya gelen Güneş ışınlarının dalga boylarına göre üç farklı senaryo söz konusudur: Işınların bir kısmı uzaya geri yansır, bir kısmı atmosfer tarafından emilir ve bir kısmı yeryüzüne ulaşır. Yeryüzüne ulaşan ışınlar, burada ısı enerjisine dönüşür. Isınan yüzey, bu enerjiyi daha uzun dalga boyuna sahip kızılötesi ışınlar olarak atmosfere yayar. Sera gazları da tam bu noktada devreye girer. Sera gazları, yer yüzeyinden atmosfere yayılan kızılötesi ışınlarını emer ve her yöne doğru yeniden yayar. Bu da atmosferin ısınmasına neden olur.

Sera gazları dışında da iklimi etkileyen faktörler bulunur. Milankoviç döngüleri olarak bilinen Dünya’nın yörüngesel hareketlerindeki değişimler, okyanus akıntılarındaki doğal dalgalanmalar, volkan patlamaları gibi olaylar da iklimin uzun vadeli değişiminde rol oynar.

Küresel ısınmanın neden olduğu orman yangınları ve buzulların erimesi gibi olaylar, atmosfere daha fazla sera gazının salınması ile yansıtıcı yüzeylerin azalmasına neden olarak bu süreci besleyen bir döngüyü ortaya çıkarır.

Özellikle Sanayi Devrimi’nden günümüze kadar geçen bu kısa sürede milyarlarca yıldır devam eden doğal döngülerin büyük bir değişime uğraması, insanlığın doğa üzerindeki etkisinin boyutunu gözler önüne seriyor. Yine de bu tablo, ümitsizliğe kapılmaya neden olmamalı. Sera gazlarının kullanımı durdurulduğunda ısınmanın birkaç yıl içerisinde durabileceği onlarca yıldır yapılan araştırmalarla gösterilmiştir. Bugüne kadar olan pratiklerimiz her ne kadar buzulların erimesi ve deniz seviyelerinin artışı gibi geri döndürülemeyecek sonuçlara yol açmış olsa da daha korkunç senaryolardan kaçınmamız mümkün.

Neler Yapabilirsiniz?

Sera etkisini azaltmak için insan kaynaklı karbon salınımının en büyük kaynağı olan fosil yakıtların kullanımını azaltılmalıdır. Bunun için ise toplu taşıma kullanımına özen gösterilmeli, enerji elde etmek için daha çevre dostu alternatiflerden yararlanılmalıdır. Plastiklerin imhası sırasında ortaya çıkan karbon salınımı oldukça yüksektir. Bu nedenle plastik kullanımını sınırlamak alınabilecek önlemlerden biridir. Aynı zamanda bitkiler yaşamak için CO2 kullandığından atmosferdeki net karbon miktarını azaltır. Bu sebeple ormanları korumak ve bolca yeşil bitki ekmek, ısınmanın önüne geçmede etkili bir rol üstlenebilir.

Bilinçli adımlar atarak yarınlara daha yaşanabilir bir dünya bırakmamız mümkün. Yeter ki zamanında harekete geçelim.

Sözlük:

Paleo-proxy kayıtlar: Ağaç halkaları, buzul katmanları, tortul tabakalar ve mercanlar gibi doğal arşivlerden elde edilen; geçmiş iklimi anlamak için doğrudan gözlem yerine dolaylı yollarla elde edilen veriler.

Kaynaklar:

• https://climate.mit.edu/ask-mit/todays-climate-change-similar-natural-warming-between-ice-ages
• https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide
• https://climate.nasa.gov/vital-signs/global-temperature/?intent=121
• https://education.nationalgeographic.org/resource/global-warming/
• https://www.greenpeace.org.uk/challenges/climate-change/solutions-climate-change/
• https://science.nasa.gov/climate-change/evidence/
• https://science.nasa.gov/climate-change/what-is-climate-change/
• https://science.nasa.gov/resource/graphic-when-emissions-stop-warming-stops/
• Campisano, C. J. (2012). Milankovitch Cycles. Paleoclimatic Change.
• Foster, G., & Rahmstorf, S. (2011). Global temperature evolution 1979–2010. Environmental research letters, 6(4), 044022.
• Marrec, P. (2014). Dynamics of the carbonate system and air-sea CO2 fluxes in western European shelf waters: a multi-scale approach (Doctoral dissertation, Université Pierre et Marie Curie-Paris VI).
• Sadhukhan, B., Mukherjee, S., & Samanta, R. K. (2022, December). A study of global temperature anomalies and their changing trends due to global warming. In 2022 14th International Conference on Computational Intelligence and Communication Networks (CICN) (pp. 660-666). IEEE.
• Stern, D. I., & Kaufmann, R. K. (2014). Anthropogenic and natural causes of climate change. Climatic change, 122(1), 257-269.

Yazar Hakkında:

Sueda Deveci

Ankara Üniversitesi Biyoloji Bölümü Lisans Öğrencisi