Susadığımızı Nasıl Anlarız?
Yazın sıcak havalarda, spor yaparken ya da aşırı tuzlu yiyecekler tükettikten sonra hiç doya doya su içmek istediniz mi? Peki sizce beynimiz susadığımızı nasıl algılıyor?
SolStock/iStock
Vücudumuzdaki su miktarının dengede olması, işlevlerini sağlıklı bir şekilde sürdürülebilmesi için önemlidir. Örneğin vücudumuzdaki su azalmaya başladığında kan hacmi azalır ve kan basıncı değişir. Kan hacmi azaldıkça vücuttaki tuz ve mineral derişimleri artmaya başlar ve ozmotik denge bozulur. Bu durum, besinlerin hücrelere taşınması ve hücrelerin pH seviyelerinin ayarlanması gibi durumları olumsuz etkiler. Su ayrıca vücut sıcaklığının ayarlanması, eklemlerde kayganlığın sağlanması, sindirim sisteminin düzgün çalışması veya toksinlerin vücuttan atılması gibi pek çok işlev için hayati öneme sahiptir. Peki vücudumuzdaki su miktarı azaldığında beynimiz bu ihtiyacımızı nasıl algılıyor?
Beynin ön tarafında, beyin-omurilik sıvısı içeren ventriküllerin (Açıklık olarak da bilinir.) yanında lamina terminalis adı verilen ve gri maddeden oluşan bir kısım bulunur. Bu kısım, yeterince su içmediğimizde susuzluk hissetmemizi sağlar. Lamina terminalis bunu iki özelliği sayesinde yapar. Birincisi, lamina terminalis’teki bazı sinir hücreleri, birçok sinir hücresini kandan ayıran kan-beyin bariyerinin dışında bulunur. Kan-beyin bariyeri, sinir hücrelerinin beslenmesini sağlayan bir yapıdır fakat oldukça seçici geçirgendir. Bu yüzden çevrelediği hücrelerin kandaki her madde ile etkileşime girmesine izin vermez. Fakat lamina terminalis’teki hücreler bu bariyer dışında olduğu için kandaki maddeler ile etkileşime geçerek kandaki hormon gibi uyaranlara cevap verebilir. İkincisi, bu sinir hücrelerinde ozmotik basınç değişikliklerini tespit eden ozmoreseptörler bulunur. Yüksek tuz derişimlerine karşı oldukça hassas olan ozmoreseptörler vücuttaki sıvı dengesini ayarlar. Lamina terminalis’teki bu hücreler, kandaki iyon derişimi -özellikle de tuz derişimini belirleyen sodyum (Na+) iyonu derişimi- değişikliklerini ve sıvı miktarı azaldığında meydana gelen basınç ve hacim değişikliklerini tespit ederek susuzluk hissetmemizi sağlar.
Sözlük:
Derişim: Bir ortamda bulunan belirli bir maddenin kütle veya hacminin, içinde bulunduğu ortamın kütle veya hacmine oranı, konsantrasyon.
Gri madde: Miyelin kılıfı olmayan, diğer merkezî sinir sistemi hücrelerinin bulunduğu yapı.
Kaynaklar:
