Vızıltı Tozlaşması Nedir?
Sofranıza gelen domates, patates, biber gibi meyvelerin oluşmasında bitkilerinin tamamlaması gereken çok önemli bir süreç var: tozlaşma! Doğada bitkilerin birbirinden farklı pek çok tozlaşma yöntemi bulunuyor. Gelin bu yöntemlerden birini yakından inceleyelim!
Schnuddel/iStockphoto.com
Tozlaşma, bitkilerin üremesinin ilk adımıdır. Bu süreç, bir bitkiden gelen polenlerin, aynı ya da farklı bitkideki dişi organına ulaşmasıyla başlar ve tohum oluşumunun yolunu açar. Bitkilerin tozlaşma yöntemleri, yaşadıkları çevreye de bağlı olarak çeşitlilik gösterir: Kimi rüzgârı kullanır kimi suyu; bazıları ise arılar, kelebekler ya da diğer böceklerden yardım alır. Ancak bazı bitkiler var ki polenlerini rastgele saçmak yerine adeta gizler ve yalnızca belirli ziyaretçilerin erişimine açar. İşte bu özel tozlaşma mekanizmasında görev alan başlıca tozlayıcılardan biri, bombus arılarıdır.
Bombus arıları bal arılarından farklı bir cinstir. Yapı olarak daha tüylüdürler ve yuvarlak görünümleriyle kolayca ayırt edilebilirler. Her ne kadar bal üretme yetenekleri olsa da bu arılar ticari bal üretimi amacıyla kullanılmaz. Bombus arıları, güçlü tozlaştırıcı özellikleriyle öne çıkar. Çiftçiler onları özellikle seralarda ve tarım alanlarında bitkilerin verimini artırmak için kullanır.
Bir canlının yapısı ya da anatomisi genellikle gördüğü işlevi de belirler. Vızıltı tozlaşmasının nasıl işlediğini daha iyi anlayabilmek için önce bu bitkilerin polenlerini nasıl sakladığına bakalım.
Polenler, her bitkide erkek organının bir parçası olan başçık (anter) içinde üretilir ve depolanır. Başçıklar olgunlaşınca yarılır ve polenleri dışarı salar. Botanikçiler, başçıkları bu yarılma şekillerine göre sınıflandırır. Vızıltı tozlaşması mekanizmasını kullanan bitkiler polenlerini “delikli başçıklar’’ aracılığıyla salar.
Çizer: Serap Keskin Kıdış
Bir bombus arısı, çiçeğe nektar almak için konduğunda göğüs kaslarını hızla titreştirerek tanıdık “vızz’’ sesini çıkarır. Bu ise çiçeğin de bu frekans aralığında titreşmesine neden olur. Bu titreşmeyle çiçek, polenlerini tıpkı tuzluktan tuzun dökülmesi gibi delikli başçıkların uç kısımlarındaki minik gözeneklerden dışarı salar. Salınan polenler elektrostatik etkiyle arının tüylerine yapışır. Böylelikle arı başka bir çiçeğe konduğunda diğer bitkinin polenlerini o çiçeğe taşımış olur. Yani tozlaşma gerçekleşir.
Nigel Harris/iStockphoto.com
Vızıltı tozlaşması, bitkinin polenlerini israf etmeden, kontrollü bir şekilde kullanmasını sağlayan özel bir mekanizmadır. Diğer başçık tiplerinde polenler yağmurla toprağa karışarak ya da rüzgârla belki aynı türde bitkilerin yetişmediği uzak bölgelere taşınarak boşa gidebilir. Oysa vızıltı tozlaşması yapan bitkiler, bombus arıları aracılığıyla polenlerini doğrudan başka bitkilere ulaştırır. Bu da üreme başarısını büyük ölçüde artırır.
Bir dahaki sefere domates yediğinizde, belki de bu küçük vızıldayan yardımcıları hatırlarsınız!
Kaynaklar:
- De Luca, P. A., & Vallejo-Marín, M. (2013). What's the ‘buzz’about? The ecology and evolutionary significance of buzz-pollination. Current opinion in plant biology, 16(4), 429-435.
- Buchmann, S. L., & Hurley, J. P. (1978). A biophysical model for buzz pollination in angiosperms. Journal of Theoretical Biology, 72(4), 639-657.
- Shi, Q., Liu, Y., Wang, B., Wang, Y., Du, X., Zhang, Y., ... & Yang, X. (2025). Discrete element simulation of buzz pollination in tomato. Scientific Reports, 15(1), 6710.
- Coelho, C. P., Gomes, D. C., Guilherme, F. A. G., & Souza, L. F. (2017). Reproductive biology of endemic Solanum melissarum Bohs (Solanaceae) and updating of its current geographic distribution as the basis for its conservation in the Brazilian Cerrado. Brazilian Journal of Biology, 77, 809-819.
- Vallejo‐Marín, M. (2019). Buzz pollination: studying bee vibrations on flowers. New Phytologist, 224(3), 1068-1074
Yazar Hakkında:
Sueda Deveci
Ankara Üniversitesi Biyoloji Bölümü Lisans Öğrencisi
