Arı Sokması Faydalı Olabilir mi?

Aekprachaya Ayuyuen/ iStock.com

Araştırmalar arı zehrinin antiinflamatuvar yani iltihap azaltıcı, bakteri üremesini engelleyici ve bağışıklık sistemini güçlendirici özelliklerinin olduğunu gösteriyor. Ayrıca arı zehrinin iltihaplı romatizma (Romatoid artrit) semptomlarını hafifletebileceği, bazı kanser türlerini önleyici etkiler gösterebileceği ve viral enfeksiyonların neden olduğu hasarlara karşı koruma sağlayabileceği yönünde kanıtlar var. Farklı çalışmalarda ise arı zehrinin sinir sistemi hastalıklarında tedaviyi destekleme potansiyeli değerlendiriliyor. Bu hastalıklar arasında Parkinson, Alzheimer ve Amyotrofik lateral skleroz (ALS) yer alıyor.

Arı Zehri Nedir?

Arı zehri, işçi arılar tarafından üretilen, kokusuz, şeffaf ve asidik bir sıvıdır. Bu sıvı hem antiinflamatuvar hem de inflamatuvar özelliklere sahip bileşikler içerir. Arılar, zehri genellikle yırtıcılara karşı bir savunma mekanizması olarak kullanır. 

Bir arı sokması sırasında zehir doğrudan deri altınıza enjekte edilir. Bu durum ağrı, şişlik ve kızarıklık gibi inflamatuvar tepkilere neden olur. Diğer yandan arı zehrini oluşturan bazı bileşenler ise tedavi edici özelliklere sahiptir. Bu bileşenler arasında bazı peptitler, enzimler, aminoasitler ve uçucu bileşikler yer alır.

Arı zehrinin içerdiği aktif bileşenlerle çeşitli sağlık faydaları sunma potansiyeli olsa da bu potansiyelin doğrulanması için daha fazla kontrollü, detaylı ve insan odaklı çalışmalara ihtiyaç var. Çünkü umut verici özelliklerine karşın çeşitli yan etkiler ve alerjik reaksiyon riskleri de taşıyor. Özellikle alerji öyküsü olan bireylerde ciddi sonuçlara yol açabileceğinden arı zehri tedavisinin yalnızca uzman kontrolünde ve dikkatli bir şekilde uygulanması gerekiyor.

Arı zehrindeki bileşiklere ve bunların bilimsel çalışmalarla ortaya konan potansiyel faydalarına kısaca göz atalım.

Melittin, arı zehrinin kuru ağırlığının %50’sini oluşturan bir peptittir. Bu peptit arı sokmasından kaynaklanan ağrının ana nedeni olsa da güçlü antiinflamatuvar, antiviral ve antikanser etkiler gösterir. Melittin, hücre zarına bağlanarak geçici veya kalıcı gözenekler oluşturur. Bu gözenekler iyonların ve glikoz gibi büyük moleküllerin hücre zarından geçmesine olanak tanırken hücre zarının bütünlüğünü bozar. Hücre zarında açılan bu gözenekler ayrıca hücre ölümü olarak bilinen apoptoz sürecini tetikleyerek melittinin antimikrobiyal, antifungal (mantar üremesini engelleyen) ve antikanser etkilerini ortaya çıkarır.

Apamin, arı zehrinde bulunan ve en küçük nörotoksinlerden biri olan bir polipeptittir. Küçük boyutu sayesinde kan-beyin bariyerini geçme yeteneğine sahiptir. Kan-beyin bariyeri, sinir hücrelerinin beslenmesini sağlayan ve merkezi sinir sistemini zararlı maddelere karşı koruyan bir yapıdır. Apamin, kan-beyin bariyerini geçtikten sonra kalsiyumla aktive olan potasyum kanallarını bloke eder. Potasyum kanallarının bloke edilmesi, nöronal uyarılabilirliği artırarak bir aksiyon potansiyeli oluşturma eşiğini düşürür ve nöronların normal işlevlerini yerine getirmesini engeller.  Apamin, ayrıca vasküler düz kas hücrelerinin (kan damarlarının duvarını oluşturan hücreler) çoğalmasını ve göçünü engelleyerek damar sertliği olarak bilinen ateroskleroz hastalığının tedavisinde potansiyel bir rol oynar.

Mast Hücre Degranülasyon (MCD) polipeptidi, bağışıklık sistemi hücrelerinden biri olan Mast hücrelerinde histaminin salınımını tetikleyerek alerjik tepkilere neden olur. MCD'nin bazı biyolojik aktivitelerinin farklı mekanizmalar üzerinden gerçekleştiği ve bunun yapı-fonksiyon ilişkisinin iyi bir örneği olduğu düşünülüyor. Bu nedenle Mast hücreleri, bazofiller ve lökositler gibi bağışıklık sistemi hücrelerinin salgı mekanizmalarını incelemek ve tedavi edici bileşikler geliştirmek için umut vaat eden bir araştırma alanı olarak görülüyor.

Adolapin, ağrı kesici ve antiinflamatuvar özelliklere sahip bir polipeptittir; ağrıyı hafifletmeye yardımcı olur. Bu polipeptit, İnsan trombositlerinden lipoksijenaz enziminin etkinliğini azaltarak antiinflamatuvar etkiler gösterir.

Arı zehri ayrıca inflamasyona, hücre hasarına ve alerjik etkilere sebep olan Fosfolipaz A2 enzimini içerir. Arı zehrine sinir hücrelerini öldürerek doku hasarına yol açıcı etkisini veren Fosfolipaz A2 enziminin aynı zamanda antiinflamatuvar ve bağışıklık sistemini koruyucu özelliği olduğu düşünülüyor. Bu enzimin ayrıca astım, Alzheimer ve Parkinson gibi hastalıklara karşı koruyucu bağışıklık yanıtları oluşturabileceği ön görülüyor.

Hyaluronidaz enzimi ise arı zehrinin %1,5–2'sini oluşturur. Bu enzim, dokulardaki hyaluronik asidi parçalayarak zehrin doku içinde daha kolay yayılmasını sağlar. Ayrıca bağ dokunun sahip olduğu glikolid bağların bozulmasına neden olarak dokuların viskozitesini (akmaya karşı direncini) azaltır ve zehrin derin dokulara daha hızlı ulaşmasında rol oynar. Hyaluronidaz enzimi ayrıca zehrin uygulandığı bölgede kan damarlarının genişlemesini ve geçirgenliğini artırarak kan dolaşımını hızlandırır. Bu mekanizmalar, zehrin tüm organizmaya hızlı bir şekilde yayılmasına katkıda bulunur.Sonuç olarak arı zehrinin potansiyel tedavi edici özellikleri üzerinde yürütülen bilimsel araştırmaların derinleşmesiyle arı zehrinden daha güvenli ve etkili bir şekilde yararlanmanın mümkün olmasını bekleyebiliriz.

Sözlük:

Amyotrofik lateral skleroz: Beyin ve omurilikteki sinir hücrelerini etkileyerek kas güçsüzlüğüne neden olan bir nörodejeneratif hastalık

Antiinflamatuvar: Bağışıklık sisteminin verdiği tepki olan inflamasyonu azaltıcı özellikteki madde ve tedavilerin ortak adı

Ateroskleroz: Damar sertliği olarak bilinen, atar damarı etkileyen hastalık

Histamin: Bağışıklık sisteminin farklı hücreler arasında mesaj göndermek için salgıladığı bir sinyal kimyasalı

İnflamatuvar: Bağışıklık sisteminin, her türlü yabancı etkenin verdiği hücresel hasara karşı oluşturduğu tepki

Lipoksijenaz: Serbest veya bağlı doymamış yağ asitlerini okside ederek serbest radikaller ve hipoperoksitler oluşturan bir enzim

Nörotoksin: Sinir sisteminin işleyişini veya yapısını bozan madde

Nöronal uyarılabilirlik: Nöron hücrelerinin bir tepki oluşturması için gerekli uyarı düzeyi

Romatoid Artrit: Eklemlerde belirtileri gözlemlenen bir otoimmün hastalık

 

Kaynakça:

• Bava R, Castagna F, Musella V, Lupia C, Palma E, Britti D. Therapeutic Use of Bee Venom and Potential Applications in Veterinary Medicine. Vet Sci. 2023 Feb 4;10(2):119. doi: 10.3390/vetsci10020119. PMID: 36851423; PMCID: PMC9965945.
• Wehbe R, Frangieh J, Rima M, El Obeid D, Sabatier JM, Fajloun Z. Bee Venom: Overview of Main Compounds and Bioactivities for Therapeutic Interests. Molecules. 2019 Aug 19;24(16):2997. doi: 10.3390/molecules24162997. PMID: 31430861; PMCID: PMC6720840.
• Zhang, S., Liu, Y., Ye, Y., Wang, X. R., Lin, L. T., Xiao, L. Y., ... & Liu, C. Z. (2018). Bee venom therapy: Potential mechanisms and therapeutic applications. Toxicon, 148, 64-73.
• Kim, C. M. (2013). Apitherapy–bee venom therapy. In Biotherapy-History, Principles and Practice: A Practical Guide to the Diagnosis and Treatment of Disease using Living Organisms (pp. 77-112). Dordrecht: Springer Netherlands.
• Uddin, M. B., Lee, B. H., Nikapitiya, C., Kim, J. H., Kim, T. H., Lee, H. C., ... & Kim, C. J. (2016). Inhibitory effects of bee venom and its components against viruses in vitro and in vivo. Journal of Microbiology, 54, 853-866.
• Kim, Y. W., Chaturvedi, P. K., Chun, S. N., Lee, Y. G., & Ahn, W. S. (2015). Honeybee venom possesses anticancer and antiviral effects by differential inhibition of HPV E6 and E7 expression on cervical cancer cell line. Oncology reports, 33(4), 1675-1682.
• Kim, J. I., Yang, E. J., Lee, M. S., Kim, Y. S., Huh, Y., Cho, I. H., ... & Koh, H. K. (2011). Bee venom reduces neuroinflammation in the MPTP-induced model of Parkinson's disease. International Journal of Neuroscience, 121(4), 209-217.
• Kim, D. G., Krenz, A., Toussaint, L. E., Maurer, K. J., Robinson, S. A., Yan, A., ... & Bynoe, M. S. (2016). Non-alcoholic fatty liver disease induces signs of Alzheimer’s disease (AD) in wild-type mice and accelerates pathological signs of AD in an AD model. Journal of neuroinflammation, 13, 1-18.
• Cai, M., Choi, S. M., & Yang, E. J. (2015). The effects of bee venom acupuncture on the central nervous system and muscle in an animal hSOD1G93A mutant. Toxins, 7(3), 846-858.
• https://www.healthline.com/nutrition/bee-venom

Yazar Hakkında:

Gülnur Şener

Moleküler Biyolog