Ay’ın Güney Kutbuna Yolculuk: CHERI Mikro Keşif Aracıyla Tanışın!

https://cherirover.metu.edu.tr

Chang’e 8 misyonunda Ay’a bir iniş aracı ve bir keşif aracı gönderilecek. Bu görev, Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nden (ODTÜ) bir ekibin de yer aldığı uluslararası bir iş birliğiyle geliştiriliyor. Görevde, CHERI adı verilen iki mikro gezgin Ay yüzeyine iniş yapacak. Çin Ay Keşif Programı’nın bir parçası olan bu mikro gezginler, Ay yüzeyinde bilimsel gözlemler yapmak üzere tasarlandı. Ay yüzeyinde yapay zekâ destekli haritalama ve keşif faaliyetlerinde bulunacaklar.

Keşif Aracı (Rover) Nedir?

Keşif araçları bir gezegenin ya da uydular gibi gök cisimlerinin yüzeyinde hareket ederek çevreyi keşfetmek için tasarlanan insansız araçlardır. NASA’nın Mars’a gönderdiği Perseverance ve Curiosity araçları bu tür araçlara örnek olarak gösterilebilir. Bu araçlar, yarı veya tamamen otonom olarak çalışır. Astronotları da taşıyacak şekilde tasarlanırlar. Keşif araçları genellikle iniş araçlarıyla birlikte gönderilir. Toz, toprak, kaya hatta sıvı örnekleri toplayıp analizler yaparak gezegen keşiflerinde kritik bir rol oynarlar.

Piranka/iStockphoto.com

Chang’e 8 Misyonu Nedir?

Chang'e 8, Ay’da kalıcı bir üs kurmak için gerekli teknolojileri test etmek amacıyla tasarlanan bir robotik görevdir. Bir iniş aracı, bir keşif aracı ve bir inşaat robotundan oluşan bu misyonla 2030’lu yıllarda inşa edilmesi planlanan Uluslararası Ay Araştırma İstasyonu’nun temellerine yönelik ilk adımların atılması planlanıyor. Misyon’un 2028’de başlaması bekleniyor.

Chang'e 7’nin devamı niteliğinde olan bu görevde Ay'ın Güney Kutbu’na inilecek ve bölgesinin fiziksel yapısı daha detaylı incelenecek. Ayrıca Ay toprağı kullanılarak 3 boyutlu baskıyla yapı malzemeleri üretme gibi deneysel görevler gerçekleştirilecek.

Bu kapsamda Çinli ticari uydu şirketi Starvision Aerospace Group Limited, Zhejiang Üniversitesi ve ODTÜ iş birliği ile iki adet, her biri 5 kilogramlık mikro robot geliştiriliyor. Böylece Türkiye, bu alanda Ay’a iki keşif robotu gönderen ülkeler arasında yer alacak. Bu görevde, ayrıca 100 kilogramlık daha büyük bir keşif aracı da görev de yer alacak. Bu büyük robotu geliştirme süreçleri ise Hong Kong Bilim ve Teknoloji Üniversitesi liderliğinde, farklı Çin üniversiteleri ve Güney Afrika Ulusal Uzay Ajansı'nın katılımıyla yürütülüyor.

CHERI’nin Özellikleri ve Görevleri Neler?

CHERI mikro keşif araçları gelişmiş kamera sistemleriyle donatılıyor. Bu kameralar, Ay yüzeyini, diğer keşif araçları ve iniş aracını çoklu açılardan gözlemleyerek görüntüler elde edecek. Kamera sistemi, yalnızca görüntü almakla kalmayacak, aynı zamanda diğer gezginleri takip ederek onların konum ve yönelimlerini saptayacak. Ayrıca iniş aracına olan uzaklığı hesaplayabilecek ve toplanan verilerle dış ortamdaki toz yoğunluğu gibi çevresel değişkenleri analiz edecek.

Geliştirilen bu araçlarda zorlu ve yumuşak zeminlerde bile kolayca ilerleyebilmeleri için yarım daire şeklinde dönen, esnek ve hareketli “Rex tipi” bacak benzeri tekerlek sistemi kullanılacak. Bu özel sistem sayesinde robotlar hem taşların üzerinden kolayca geçebilecek hem de Ay toprağına saplanmadan yol alabilecek. Ay’ın güney kutbuna güneş ışığı çok düşük açılarla geldiğinden, araçların güneş panelleri kitap kapağı gibi yukarı doğru açılacak şekilde tasarlanıyor.

Bu mikro araçların çok sert koşullara dayanabilmesi çok önemli: Ay’da gündüzleri sıcaklık +121 °C seviyesine kadar ulaşabiliyor. Gece ise bu değerler -246 °C’ye kadar düşüyor. Ay’da bir gündüz-gece döngüsü 29,5 Dünya günü sürüyor. Bu da bu araçların yaklaşık 15 gün süren aşırı soğuk Ay gecelerini atlatabilmesi gerektiği anlamına geliyor. Bu zorlukları aşmak için önce yüksek doğruluk oranına sahip bilgisayar simülasyonları oluşturuluyor ve ardından “Ay stüdyosu” adı verilen özel test ortamlarında dayanıklılık testleri yapılıyor.

Neden CHERI?

CHERI, “Challenging Environment Exploration Robot for Intelligence” ifadesinin kısaltması. Bu ifadeyi “Bilgi toplamak için tasarlanmış zorlu çevre keşif robotu” olarak çevirebiliriz. Buradaki “zorlu çevre”, Ay’ın güney kutbunun zorlu koşullarını ifade ederken “keşif” ve “bilgi toplamak” ifadeleri, keşif aracının bilimsel gözlem ve veri toplama görevlerini vurguluyor.

https://cherirover.metu.edu.tr

Neden Ay? Neden Güney Kutbu?

Ay, uzay görevleri için stratejik bir geçiş noktasıdır. Dünya’dan uzaya araç göndermek, atmosferin direnci ve yerçekimi nedeniyle yüksek enerji maliyeti getirir. Oysa Ay, düşük yerçekimi sayesinde derin uzay görevleri için bir “uzay istasyonu” görevi görebilir.

Ay’ın güney kutbu ise daha da stratejik bir bölgedir. NASA’nın Lunar Reconnaissance Orbiter aracı, Ay’ın güney kutbuna yakın kraterlerde donmuş su olabileceğine dair kanıtlar buldu. Bu bölgelerdeki sıcaklık değerleri buzun kalıcı olmasına olanak sağlayacak kadar düşük. Bu durum orada gerçekten buz bulunabileceği anlamına geliyor. Suyun varlığı ise hem yaşam hem de yakıt üretimi için sürdürülebilir altyapı kurulabileceği fikrini güçlendiriyor. Bu nedenle bilim insanlarının bu bölgeye ilgisi her geçen gün artıyor.

Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nin de katkı sunduğu CHERI projesi, Türkiye’nin uzay araştırmalarında geldiği noktayı gösteren önemli bir adım. Bu araçlarla elde edilecek veriler, sadece Ay’a değil, uzayın derinliklerine uzanan keşiflerde de Türkiye’nin söz sahibi olmasına katkıda bulunacak.

Kaynaklar:

• cheri’s blog. (n.d.). https://cherirover.metu.edu.tr/
• ODTÜ-METU. (2025, May 16). “Learn & Connect: 5:40 Lecture Series” - Assoc. Prof. Dr. Halil Ersin Söken [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=6mcFnc5Zg-4
• Wikipedia contributors. (2025, July 14). Chang’e 8. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Chang'e_8
• Wikipedia contributors. (2025, May 25). Rover (space exploration). Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Rover_(space_exploration)

Yazar Hakkında:

Elif Gürbüz Poyraz

ODTÜ Fen Bilgisi Eğitimi Doktora Öğrencisi