Deniz Salyangozlarının Zehirlerinden İlaç Üretiliyor

Avcı salyangozlar olarak da bilinen koni biçimli deniz salyangozlarının bazıları zehirlidir. Yaklaşık 700’den fazla türü olan koni biçimli deniz salyangozları tropik ve ılık denizlerde kumluk, kayalık yerlerde ve mercan adalarında yaşar. Küçük balıklar, solucanlar, yumuşakçalar ve diğer deniz salyangozları ile beslenen bu canlılar suda hayli yavaş hareket ettiklerinden, hızla hareket eden avlarını yakalamak için zehirli zıpkınlarını kullanır. Ana maddesi kitin olan bu zıpkınlar bir çeşit dişli dil görevi yapar. Salyangozlar 1,5 mm uzunluğundaki zıpkınlarını ağız işlevi gören emme borusundan hızlı bir şekilde fırlatır ve hedeflerini vurur. Zıpkından yayılan zehir, avı etkisi altına alır ve şoka sokar. Bu sırada deniz salyangozu avını emme borusuyla vantuzlayarak tutar. Sinir sistemi felç olan av hareketsiz kalır ve deniz salyangozu tarafından emme borusu vasıtasıyla yutulur. Deniz salyangozunun vücudunda kancalı uçları bulunan ve her an fırlatılmaya hazır olan 50 kadar zıpkın olduğu biliniyor. Bu zıpkınlar zehir odası denilen, zehir keseciğinin bulunduğu yere yakın durur ve kullanıldıkça salyangoz tarafından yeniden üretilirler. Zehir keseciğinden basınçla dışarı verilen zehir damlacıkları zıpkına yapışır ve zıpkınla beraber belirlenen hedefe doğru gönderilir. Emme borusunun kilitlendiği hedefe tam isabet eden zıpkınlardan boşalan zehir, avın sinir sistemini felce uğratarak ölümüne de yol açabilir. Özellikle iri salyangozların zehirli zıpkınlarının insanlar için de öldürücü etkisi olduğu biliniyor.

Sinirbilim uzmanları koni biçimli deniz salyangozlarının ürettiği bu zehrin tıpta da kullanılıp kullanılamayacağını araştırmış. Yapılan araştırmalarda bu salyangozun zehrinin insan sinir hücrelerine kalsiyum geçişini engellediği ve bu nedenle ağrı ve acı hissini durdurduğu belirlenmiş. Zehrin kanser ve AIDS hastalarında ağrı kesici olarak kullanılabileceği ortaya konulmuş. Ayrıca kalp ve damar rahatsızlıkları, Alzheimer, Parkinson, şizofreni, depresyon ve epilepsi gibi sinir ve kas sistemi ile ilişkili hastalıkların tedavisinde birtakım olumlu sonuçlar verdiği tespit edilmiş. Bazı zehirler ameliyat esnasında kas gevşetici olarak, bazıları da felç ve kalp krizi esnasında hızlı cevap veren müdahale ilacı olarak kullanılıyor. Yapılan başka bir araştırmada ise üzerinde çalışılan bir salyangoz zehrinin sodyum kanallarını tıkadığı ve bu durumun skleroz doku sertleşmesi hastalarında kullanılabileceği belirtiliyor.

Salyangozların zehirlerinin içinde yer alan maddeler konotoksinler olarak biliniyor. Konotoksinler bir çeşit nörotoksin yani sinir sistemini etkileyen zehirli maddeler. Bu zehirli maddelerin herhangi bir yan etkisi bulunmayıp aksine ağrı azaltıcı etkiye sahip olanları ise ilaç üretiminde kullanılıyor. Örneğin Conus magus isimli salyangozdan elde edilen ve bağımlılık yapmayan ağrı kesici maddenin morfinden çok daha etkin olduğu tespit edilmiş. Conus victoriae salyangozundan elde edilen AVC1 peptid maddesinin ise özellikle ameliyat sonrası hissedilen ağrıların ve sinir sisteminin hasar görmesiyle oluşan ağrıların dindirilmesinde ve zarar gören sinirlerin tedavisinde etkili olduğundan bahsediliyor. Güney Kaliforniya Üniversitesi'nde yapılan araştırmada salyangoz zehrinin moleküler yapısını çözmeyi başaran uzmanlar, laboratuvar koşullarında zehrin genetik yapısını kopyalayarak Ziconotide adı verilen çok kuvvetli bir ağrı kesici ilaç geliştirdi. ABD Gıda ve İlaç İdaresi’nin 2004’te onayladığı bu ilaç piyasada Prialt ticari ismiyle satılıyor. İnsan vücudunda bir yaralanma olduğunda sinyaller beyne acı olarak iletilir. Ziconotide, sinir sisteminin normal çalışmasını sağlayarak sadece bu sinyallerin beyne ulaşma yollarını engelliyor. Morfinden çok daha farklı ve etkin bir ağrı kesici olan bu ilaç özellikle morfine cevap vermeyen kanser hastalarında kullanılıyor.

Kaynaklar:

• http://physrev.physiology.org/content/84/1/41
• http://www.jbc.org/content/281/42/31173.long
• http://www.bioconus.com/conusvenomapplications.htm
• http://news.discovery.com/human/snail-venom-painkiller.htm