Dijital Çağın Flanörleri Olmak

Maxiphoto/iStockphoto.com

Modernleşme ve gelişen teknolojinin getirdiği hızlı yaşam, hepimizi derinden etkiliyor. Bir yerden bir yere yetişme telaşı veya günün her anında akıllı telefonlarımızdan gelen bildirimler… Hepsi bu hız kültürünün birer yansıması. Bu değişimin etkilerini en yoğun biçimde kentlerde yaşasak da çoğu zaman farkında bile olmuyoruz. Peki bu akışa karşı çıkanlar hiç olmadı mı dersiniz? Elbette oldu! Onlar, kentin sokaklarını herhangi bir amaç gözetmeden arşınlayan kent gezginleri yani flanörlerdi.

Flanör kimdir?

“Flanör” (Fr. Flâneur), sözlükte “aylak aylak dolaşmak” anlamına gelse de aslında bundan çok daha fazlası. O, modern yaşamı gözlemleyen, sorgulayan bir “düşünür gezer”. Kalabalığın içinde ama ondan bağımsız bir biçimde dolaşır; rastgele ve telaştan uzak yürüyüşlerinde detayları fark eder, kenti anlamaya çalışır. Meydanlar, parklar ya da sokaklar onun için ev gibidir. O, şehri “tüketmek” yerine onu “deneyimlemeyi” seçer.

Flanörlüğün doğuşu

Flanör sözcüğü ilk kez 19. yüzyılda Paris’te, kamusal alanda amaçsız dolaşan aristokratlar için kullanılmış olsa da bu kavramı edebiyata ve düşünce dünyasına taşıyan kişi Charles Baudelaire oldu. Baudelaire, flanörlerin kalabalıklar içinde yaşamasını balıkların suda, kuşların havada yaşaması kadar doğal bulur. Bir flanör için dünyayı ve insanları gözlemlemek bir tür sanattır; sokağın dinamizmi, onun atölyesidir. 

Daha sonra ise Alman düşünür Walter Benjamin, denemelerini topladığı Pasajlar adlı yapıtında bu kavramı toplumsal ve kültürel bir çerçeveye oturttu. Benjamin’e göre flanör, modern kentin kalabalıkları içinde dolaşırken hem izleyici hem yorumcudur. Kalabalıklar onun için hem bir sığınak hem de bir gözlem alanıdır.

Benjamin’in yorumu, flanörlüğü yalnızca bireysel bir eylem değil, moderniteye eleştirel bir bakış biçimi hâle getirdi. Flanör, üretim düzeninin ve hız kültürünün anonimleştirdiği kent yaşamına karşı “yavaşlamayı” ve “gözlemlemeyi” seçen kişidir.

Modern Dünyada Flanör Olabilir miyiz?

Günümüzde flanörlük farklı bir biçim aldı: Dijital platformlarda, özellikle sosyal medya aracılığıyla sürüyor. Kentin sokaklarını gezen kullanıcılar, gözlemlerini fotoğraf ve videolarla kaydediyor; paylaşımlarıyla başkalarını da yolculuklarına ortak ediyorlar. Böylece şehirlerin görünmeyen yönlerini görünür kılıyor ya da bilinen manzaralara yeni bakış açıları kazandırıyorlar. Bu paylaşımlar, kimi zaman yalnızca yaşadıkları “anı kaydetme” ve paylaşma amacı taşıyor gibi görünse de izleyenlerde yeni bakış açıları ve kültürel etkileşimler yaratabiliyor.

Terroa/iStockphoto.com

Dijital flanörler, şehirleri ekranlar aracılığıyla dolaşırken aynı zamanda kültürler arasında köprüler kuruyorlar. Sosyal medyadaki yoğun etkileşim, fiziksel sınırları aşarak kentler ve kültürler arasındaki bariyerleri de ortadan kaldırıyor. Bu anlamda modern flanörler, 19. yüzyılın Paris pasajlarında dolaşan öncüllerinden farklı olarak dijital mekânlarda gezinipkente dair çok katmanlı bir deneyim alanı açıyor, böylece çağdaş kent yaşamına çok boyutlu ve etkileşimli bir soluk kazandırıyorlar. Belki sen de akıllı telefonunu yalnızca bir iletişim aracı değil, bir keşif aracı olarak kullanarak günümüzün flanörlerinden biri olabilirsin.

Kaynaklar:

• ALVER, K. (2014). Flaneur: A modern urban F-figure. Akademik İncelemeler Dergisi, 7(2), 285-293.
• ARTUN, A. (2013). Baudelaire’de sanatın özerkleşmesi ve modernizm. C. Baudelaire (Ed.), Modern hayatın ressamı içinde (s. 7-86). İletişim Yayınları.
• BENJAMIN, W. (2002) Pasajlar, Çev. Ahmet Cemal, YKY, İstanbul.
• Iavarone, H., Dursun Çebi, P.(2022). Flanörden günümüze kent gezgini karakterleri. Mimarlık, Temmuz-Ağustos (426), 50-54.
• Kodak, D. & ÜSKÜDAR ÜNIVERSITESI ILETISIM FAKÜLTESI. (2022). MODERN FLANÖRDEN SİBER-FLANÖRE: Z KUŞAĞI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA. ÜSKÜDAR ÜNIVERSITESI ILETISIM FAKÜLTESI. 
• SİVRİ, M., & ALTAR LİDAR, H. (2025). Flâneur/Flâneuse memory: Memory Traces of the stroller in 20th century modernist texts. Kültür Araştırmaları Dergisi, 24, 110–140. https://doi.org/10.46250/kulturder.1599997
• SALİ, M. (2020). Modern Kentin Yürüyen, Seyreden, Üreten Karakteri: Flanör. 2. 83-96.

Yazar Hakkında:

Onur Kadaifçiler

ODTÜ Sosyoloji Bölümü Lisans Öğrencisi