Elektrikli Süpürge: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

Svetlana Sultanaeva / iStock

Modern dünyanın koşuşturmacası içinde hepimiz işlerimizi olabildiğince hızlı ve kolay bir şekilde halletmeye çalışıyoruz. Ev temizliği de bunlardan biri. Eskiden çok daha uzun zaman alan ve hayli zahmetli olan ev temizliği günümüzde elektrikli süpürgeler sayesinde çok daha pratik hâle geldi. “Hadi canım sen de, ev temizliği o kadar da kolay bir şey değil!” mi dediniz? Yazımızı okuduktan sonra bize hak vereceğinizden eminiz. O zaman hep birlikte “yerleri süpüre süpüre” geçmişten bugüne keyifli bir yolculuğa çıkalım ve elektrikli süpürgelerle ilgili zihnimizdeki soru işaretlerini “temizleyelim”.

Elektrikli Süpürge Nedir?

Elektrikli süpürge; zeminler, halılar ve diğer eşyalardaki tozu motorun sağladığı vakum etkisi ile toplayan makinedir.

Elektrikli Süpürgeden Önce

Elektrikli süpürgeler icat edilmeden önce halılar ve eşyalar sopayla dövülerek, çalı süpürgesi ile süpürülerek ya da yıkanarak temizleniyordu. Temizliğin sürekli böyle yapıldığını düşünün. Bir de o dönemlerdeki büyük evleri, konakları hatta sarayları gözünüzün önüne getirin. Hayli zahmetli bir iş değil mi? Neyse ki “Bu iş böyle olmayacak, bir çare bulmalı!” diyen insanlar çıkmış da bu soruna çözüm aramışlar.

TwentySeveni / Stock

Elektrikli süpürgeler icat edilmeden önce halıları temizlemek çok daha zahmetliydi.

Elektriksiz “Elektrikli Süpürge”!

Elektrikli süpürgenin icadına geçmeden önce şunu söyleyelim: Bugün Türkçede “elektrikli süpürge” olarak adlandırılan makinelerin ilk örnekleri elektrikli değildi. “Elektrikli süpürgenin icadı” derken aslında elektrikle kullanılan aletleri değil, vakum etkisi ile temizlik işlevini yerine getiren makineleri kastediyoruz. Zaten İngilizcede de elektrikli süpürge ifadesi “emmek”, “çekmek”, “vakumlamak” anlamında kullanılan vacuum kelimesi ile “temizleyici” anlamına gelen cleaner kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. Yani makinenin isminde “elektrik” kelimesi kullanılmıyor. Yine de biz dil alışkanlığımızın dışına çıkmayacak ve temizleme işlevini yerine getiren bu makinelere hangi enerji kaynağı ile çalışırsa çalışsın “elektrikli süpürge” diyeceğiz.

Elektrikli Süpürgenin İcadı

1860 yılında Daniel Hass dönen fırçası olan bir elektrikli süpürge icat etti. Makine elle çalıştırılıyordu ve emiş gücünü artırmak için gövdenin üzerindeki körüğü kullanıyordu. Patenti alınmış olsa da bu makinenin gerçek hayatta kullanıldığına dair kaynaklarda herhangi bir bilgi bulunmuyor.

1869 yılında Ives McGaffey içinde elle döndürülen bir fan bulunan bir elektrikli süpürge geliştirdi. Ancak bu makine de hayli hantal olduğu için kullanımı yaygınlaşmadı.

1876 yılında Melville Bissell, dönen fırçaları sayesinde halının üzerindeki tozu ve çöpleri uzun bir çubuk ile iterek metal bir kutuya alan bir elektrikli süpürge geliştirdi.

Smithsonian

Melville Bissell’in geliştirdiği elektrikli süpürge

At Arabasıyla Taşınan ve Benzinle Çalışan Elektrikli Süpürgeler

1898 yılında John S. Thurman benzinle çalışan bir elektrikli süpürge icat etti. Thurman’ın makinesi havayla tozları iterek bir teneke kutunun içine topluyordu. Hayli ağır olan bu makine, müşteriler temizlik talep ettiğinde at arabasıyla evlerine kadar taşınıyordu.

Elektrikli süpürgelerdeki çığır açan yenilik Hubert Cecil Booth’tan geldi. Booth 1901 yılında Londra’da katıldığı bir fuarda tıpkı Thurman’ınki gibi havayı dışarı üfleyip halıdaki tozu kaldırarak haznesine toplamak için tasarlanan bir elektrikli süpürge ile karşılaştı. Booth havayı dışarı üfleyerek tozu bir haznede toplamanın -tozların bir kısmı etrafa saçıldığı için- çok da işlevsel olmadığını düşünüyordu. Bu nedenle kendi tasarımı üzerine yoğunlaştı ve benzinle çalışan ancak tozları içine çeken bir makine icat etti. Booth kısa süre içinde bir şirket kurarak evlere temizlik hizmeti vermeye başladı. Ancak Booth’un makinesi çok ağırdı ve müşterinin evinin önüne kadar at arabasıyla taşınabiliyordu. Ayrıca o kadar gürültü çıkarıyordu ki çevreden geçen atlar sesten ürküyordu. Tıpkı itfaiye araçlarında olduğu gibi makinenin metrelerce uzunluktaki hortumu evin penceresinden içeri sokuluyor ve bu şekilde temizlik yapılıyordu.

Volgi archive / Alamy Stock Photo

Hubert Cecil Booth’un icat ettiği elektrikli süpürge

Booth’un elektrikli süpürgesi gittikçe popüler hâle geliyordu. Süpürge, İngiltere Kralı VII. Edward’ın taç giyme töreninde kullanıldı. Yabancı devlet adamları da bu elektrikli süpürgelerden satın aldı. Londra’da yaşayan soylular ise elektrik süpürgesini sadece bir temizlik aleti değil bir statü göstergesi olarak gördükleri için dostlarını evlerine davet edip “temizlik gösterileri” düzenliyorlardı.

Ev Tipi İlk Elektrikli Süpürge

Zaman içinde elektrikli süpürgeler küçüldü ve evlerde kullanılmaya başlandı. Ev tipi ilk elektrikli süpürge 1908 yılında Amerikalı mucit James Spangler tarafından geliştirildi. Yastık kılıfından yapılma toz toplama torbasına ve uzun bir sapa sahip olan bu süpürge, havayı ve dolayısıyla tozları makinenin içine çeken bir fan düzeneğine sahipti ve gerçekten de elektrikle çalışıyordu. Ancak buluşunun büyük ölçekli üretimini maddi olarak karşılayamadığı için haklarını William H. Hoover’a sattı. Hoover müşterilerine elektrikli süpürgeleri on gün deneme imkânı sundu. Bu teklif sayesinde satışlar hızla arttı. Zamanla elektrikli süpürge kullanımı tüm dünyaya yayıldı.

f8 archive / Alamy Stock Photo

William H. Hoover tarafından satışa sunulan elektrikli süpürge

Kâğıt Toz Torbalı Elektrikli Süpürgeler

1920’lerde kâğıt toz torbalı elektrikli süpürgeler kullanılmaya başlandı.

Dyson’ın Elektrikli Süpürgeleri

1980’lere kadar elektrikli süpürgelerde çok fazla değişim olmadı. Toz torbalı elektrikli süpürgelerde torba doldukça makinenin performansı zayıflar ve emiş gücü azalır. Diğer taraftan makinenin çektiği havanın bir kısmı az da olsa tozlu olarak makineden geri salınır. Bu soruna çare bulmak isteyen James Dyson, toz torbası yerine siklon teknolojisini kullandı. Siklon teknolojisinde santrifüj benzeri bir yöntemle toz ile hava birbirinden ayrılır ve toz farklı bir haznede toplanır. Böylece makinenin performansında azalma olmaz. Dyson’ın elektrikli süpürgelerinde %99,9 oranında toz parçacıklarını ve kirli havayı filtreleyen HEPA filtresi de bulunur. Bu filtreler toza karşı alerjisi olanlar için uygun bir kullanım ortamı oluşturur.

David Gee 4 / Alamy Stock Photo

James Dyson’ın siklon teknolojisiyle çalışan elektrikli süpürgesi

Robot Süpürgeler

Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte birçok alanda olduğu gibi robotik sistemler elektrikli süpürgelerde de kullanılmaya başlandı. İlk robot süpürge İsveçli Electrolux firması tarafından 1996 yılında üretildi. Her ne kadar bu cihaz tüketicilerin dikkatini çekse de sensörlerinin yeterince etkili olmaması nedeniyle etraftaki nesnelere çarpıyordu. Çok pahalı bir ürün olduğu için de yüksek bir satış rakamına ulaşamadı. Bu nedenlerle bir süre sonra üretimi durduruldu.

Hugh Threlfall / Alamy Stock Photo

Electrolux firması tarafından üretilen Trilobite isimli robot süpürge

2002 yılında iRobot şirketi tarafından çok daha kullanışlı ve ucuz bir robot süpürge üretildi. Bu robotik süpürge, sensörleri sayesinde mobilyalara çarpmadan yön değiştirebiliyordu. Sensörleri yerdeki kalıntıları tespit edebiliyor ve süpürgenin merdivenlerden düşmesini de önleyebiliyordu.

Ekaterina Minaeva / Alamy Stock Photo

iRobot firması tarafından üretilen Roomba isimli robot süpürge

Bugün birçok firma tarafından otonom olarak hareket edebilen, evin tüm odalarının haritasını çıkarabilen, evde olmasanız dahi tüm işlevleri cep telefonu ile kontrol edilebilen çok daha kullanışlı robot süpürgeler üretiliyor.

 Robot süpürgelerin bir gün manuel olarak çalıştırılan elektrikli süpürgelerin yerini alıp alamayacağını zaman gösterecek ancak kesin olan bir şey var: Elektrikli süpürge hâlâ gelişiyor!

South_agency / iStock

Günümüzde kullanılan robot süpürgeler gelişmiş özellikleriyle ev temizliği konusunda kolaylık sağlıyor.

Kaynaklar:

• Ellyard, D., Kim Neyi Ne Zaman İcat Etti, Çev.: U. Mutlu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
• https://www.sciencemuseum.org.uk/objects-and-stories/everyday-wonders/invention-vacuum-cleaner
• https://www.popularmechanics.com/technology/gadgets/a20973/history-of-the-vacuum-cleaner/
• https://www.morclean.co.uk/index.php?_route_=History%20of%20the%20Vacuum%20Cleaner
• https://www.thoughtco.com/invention-and-history-of-vacuum-cleaners-1992594
• https://www.vacuumtester.com/vacuum-cleaner-history/
• https://crewcare.co.nz/blog/history-of-the-vacuum-cleaner/
• https://www.gpindeks.com/supurgede-cyclone-siklon-teknolojisi/