Eylül 2025’te Gökyüzü

m-gucci/ iStock.com

Astronomik sonbahar başlıyor. Mevsim değişirken gökyüzü de yaz görünümünden yavaş yavaş çıkıyor. Geceler uzuyor, gözlem yapabileceğimiz karanlık saatler artıyor. Işık kirliliğinden uzak, karanlık bir yerde yıldızlar küçük ve parlak noktalar gibi görünür. Ancak mevsim değişikliği nedeniyle bulutlar, nem veya sis gibi hava koşulları gözlemi zorlaştırabiliyor.

Yaz aylarında gökyüzüne olan ilgi bireysel gözlemlerle sınırlı kalmadı. Türkiye’nin farklı şehirlerinde halka açık pek çok gökyüzü gözlem etkinliği düzenlendi. Bu etkinliklerin en büyüklerinden olan TÜBİTAK’ın gerçekleştirdiği Gökyüzü Gözlem Etkinliği 28-31 Ağustos 2025 tarihleri arasında gerçekleştirildi. 30 Ağustos Zafer Bayramı coşkusuyla birleşen bu buluşma, binlerce gökyüzü meraklısını bir araya getirdi.

Eylül ayına geldiğimizde ise gökyüzü âdeta kozmik bir sergiye dönüşüyor. Ay tutulması bu ayın dikkat çeken olaylarından biri. Yaz üçgeni (Vega, Deneb ve Altair yıldızları) artık erken saatlerde batmaya yaklaşırken gece yarısından itibaren sonbahara özgü takımyıldızlar gökyüzünde öne çıkıyor. Örneğin Büyük Ayı yavaş yavaş ufka yaklaşırken kuzey gökyüzünde Kral, Kraliçe ve Kahraman Takımyıldızları daha belirgin hâle geliyor.

Eylül ayı aynı zamanda önemli bir astronomik olayı da beraberinde getiriyor. Kuzey Yarımküre için sonbahar ekinoksu olarak adlandırılan ve gece-gündüz sürelerinin neredeyse eşit olduğu tarih, bu ay yaşanacak. Bu yıl sonbahar ekinoksu 22 Eylül 2025 saat 21.19’da gerçekleşecek. Güneş’in gök ekvatorunu geçtiği bu an, Kuzey Yarımküre’de astronomik sonbaharın başlangıcı olarak kabul ediliyor.

Eylül 2025 sonbahar ekinoksu

7 Eylül: Ay Tutulması

Dünya nüfusunun önemli bir bölümünün izleyebileceği tam Ay tutulması, Türkiye’den de gözlenebilecek. 7 Eylül Pazar akşamı Dünya’nın gölgesine girecek uydumuz Ay, Dünya atmosferi nedeniyle kırmızıya yakın bir renkte gözlenebiliyor ve bu nedenle Kanlı Ay olarak adlandırılıyor. Tutulma, akşam saatlerinde yaklaşık 19.30 gibi başlayacak olsa da (parçalı tutulma) Ay’ın yeni doğacak olması ve havanın kararmaması nedeniyle gözlenmesi çok kolay değil. Saat yaklaşık 20.00’de gözlem şartları uygun olursa tutulma fark edilmeye başlanabilecek. Tam tutulma başlangıcı yaklaşık 20.30 ve tutulma ortası da yaklaşık 21.10 saatinde gerçekleşecek. Saat 21.50’de tam tutulma, 22.50 gibi de parçalı tutulma sona erecek. Bir dürbünle veya küçük çaplı bir teleskopla tutulma evrelerindeki bu geçişler çok daha belirgin gözlenebilir. Tutulma animasyonu aşağıdaki internet adresinden izlenebilir:

https://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/ankara?iso=20250907

Tam Ay tutulması ve “Kanlı Ay” görüntüsünün oluşması

12 Eylül: Ay ve Ülker yakın konumda

Ay ve görsel parlaklığı yaklaşık 1,2 kadir olacak. Ülker veya Yedi Kız Kardeş açık yıldız kümesi ile Ay, gece ortasında, doğu ufku üzerine çok yakın konumda, Boğa Takımyıldızı bölgesinde gözlenebilir. Bir dürbünle bu yakınlaşma daha detaylı bir gözlenebilir.

16 Eylül: Jüpiter ve Ay yakın konumda

Gece yarısından yaklaşık 2 saat sonra doğu ufku üzerinde yaklaşık -2 kadir görünür parlaklığı ile Jüpiter ve %30 kadarı aydınlanmış, yaklaşık -10 kadir görünür parlaklığındaki Ay, İkizler Takımyıldızı alanına yakın bölgede gözlenebilir. 

19 Eylül: Ay, Venüs ve Regulüs yakın bölgede

Hilal evresinde ve sadece yüzde birkaçı aydınlanmış Ay, Güneş doğmadan 1-2 saat önce doğu ufku üzerinde, Aslan Takımyıldızı bölgesinde; -4 kadire yaklaşan görünür parlaklığındaki Venüs gezegeni ve 1,4 kadir görünür parlaklığındaki Regulüs yıldızına yakın gözlenebilecek.

24 Eylül: Ay ve Mars yakın gözlenecek

Güneş battıktan hemen sonra, yüksek ve atmosferi temiz bir bölgede, batı ufku üzerinde Mars (yaklaşık 1,6 kadir görünür parlaklığında) ve hilal evresindeki Ay yakın konumda görülebilir.

 

Eylül Ayında Gezegenler

Merkür

Ayın ilk yarısında sabah saatlerinde doğu ufkunda, oldukça alçakta gözlenebilir. Görünür parlaklığı, -1,2 ila -0,5 kadir arasında olacak gezegen, ay başında Aslan ve ay sonunda ise Başak Takımyıldızları sınırlarında olacak. Ay ortasında Güneş’e çok yaklaşacak gezegen birkaç gün gözlenemeyecek. Ay sonuna doğru ise çok alçak konumda batı ufku üzerinde bir dürbün veya teleskopla ufku açık bir bölgede gözlenebilir.

Venüs

Sabaha karşı doğu ufku üzerinde yaklaşık -4 kadir görünür parlaklığı ile inci gibi ışıldayacak olan gezegen, 19 Eylül’de hilal evresindeki Ay ile buluşacak. Gezegen, ay boyunca Yengeç ve Aslan Takımyıldızları sınırlarında olacak.

Mars

Ayın başlarında batı ufku üzerinde çok alçakta olacak Mars’ın gözlenmesi oldukça zor. Başak Takımyıldızı’nda olacak gezegen 13 Eylül’de, batı ufkunun hemen üzerinde yaklaşık 1 kadir görünür parlaklığındaki Spica yıldızı ile birlikte gözlenecek.

Jüpiter

İkizler Takımyıldızı bölgesinde olacak gezegen, gece yarısından itibaren sabaha kadar gözlenebilecek. Gezegenin eylül ayı sonunda görünür parlaklığı bir miktar artarak yaklaşık -2 kadire ulaşacak.

Satürn

Gezegen ay boyunca gözlenebilecek. Balık Takımyıldızı’nda gözlemlenebilecek olan Satürn, yaklaşık 0,7 kadir görünür parlaklığında gözlenebilir. Teleskopla bakıldığında halkalar bakış doğrultusu ile sadece birkaç derecelik açıyla yöneldiğinden bunların gözlenmesi kısıtlı ancak gezegenin yüzeyi üzerindeki çizgi ve detaylar gözlenebilir.

Çıplak gözle gözlenemeyen daha sönük gezegenlerden yaklaşık 5,7 kadir görünür parlaklığında Uranüs’ü gece yarısından itibaren Boğa Takımyıldızı’nda, Neptün’ü ise yaklaşık 7,8 kadir görünür parlaklığıyla neredeyse tüm gece boyunca Balık Takımyıldızı’nda bir dürbün veya teleskopla gözlemek mümkün olacak.

Eylül Ayında Başka Neler Gözlenebilir?

7 Eylül akşamı Güneş’in batışıyla birlikte tam Ay tutulmasını gözlemeyi unutmayın. Doğal teleskoplarımız gözlerimizle görülen beş gezegenden üçü (Venüs, Jüpiter ve Satürn) farklı saatlerde gözlenebilirken ikisi (Mars ve Merkür) uygun şartlar sağlanırsa kısmen gözlenebilir olacak. Bunlar ve uydumuz Ay dışında bazı takımyıldızları (özellikle Çalgı, Kuğu, Çoban, Kartal, Başak, Herkül, Kanatlı At, Kral, Kraliçe, Ejderha) gökyüzünü tanımak ve gökyüzündeki hareketi anlamak için rehberlik edecek. Yaz Üçgeni artık batıya doğru yönelmiş olmasına karşın gece başında hâlâ rehberliğine devam ediyor.

Dürbün ve/veya teleskop kullananlar, derin uzay cisimlerini de takip edebilirler. Eylül ayında Andromeda galaksisi, M13 ve M22 küresel kümeleri, Halka Bulutsusu, Albeiro ve Mizar çift yıldızları ilgiyle takip edilip gözlenen gök cisimlerinden. Bunların yanında Vega, Antares, Altair, Arcturus, Deneb, Thuban ve Fomalhaut karşımıza çıkacak parlak yıldızlar olacak.

Eylül ayında gözlenebilecek derin uzay cisimlerinden M13 küresel kümesi

Eylül’de Ay’ın Evreleri

15 Eylül 2025 Saat: 22.00’de Gökyüzü

 

Kaynaklar:

• https://heavens-above.com/skychart2.aspx?lat=39.9208&lng=32.854&loc=Ankara&alt=0&tz=TRT
• https://www.kenpress.com/files/2025WOT09Sep.pdf
• https://science.nasa.gov/asset/hubble/ground-based-image-of-m13/
• https://starwalk.space/en/news/night-sky-tonight-september#planets-visible-in-the-northern-hemisphere--september-2025
• https://starwalk.space/en/news/autumnal-equinox-first-day-of-fall
• https://www.timeanddate.com/eclipse/blood-moon.html  
• https://www.timeanddate.com/eclipse/in/turkey/ankara?iso=20250907

Yazar Hakkında:

Prof. Dr. Faruk Soydugan

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü & Ulupınar Gözlemevi