Elektronik Devre Elemanlarını Tanıyalım

Bilmekte Fayda Var!

Tasarla ve Yap köşesinin bu projesinde, elektronik devre elemanlarını tanıyoruz. Daha sonraki etkinliklerde basitten karmaşığa elektronik projeler yapacağız.

Bir elektronik devre şemasına teknik bir kitap sayfasında, cihaz kataloğunda veya internet sitesinde mutlaka rastlamışsınızdır. Bu şemalar basit yapıda olabileceği gibi çok karmaşık bir yapıda da olabilir. İçeriği ne olursa olsun, her devre şemasında elektronik devre elemanlarına ait özel semboller kullanılır. Bu tür devre şemalarını doğru şekilde anlamanın ve başarılı bir proje yapmanın temel şartı malzemeleri ve özelliklerini iyi tanımaktan geçer.

Aşağıda birkaç örnek devre şeması görülüyor. Devre şemalarını incelediğinizde direnç, kondansatör, diyot, transistör, kristal, buton, LED, mikrofon vb. elemanlarla karşılaşacaksınız.

 

Örnek devre şemaları

Şimdi, bilimsel projelerde ve laboratuvar çalışmalarında işimize yarayacak temel elektronik devre elemanlarını kısaca tanıyalım.

Direnç Nedir?

Devredeki akımı sınırlamak için kullanılır. Direnç değeri R=V/I formülü yardımıyla ohm cinsinden hesaplanır. Devre şemalarında direnç değeri 100k, 1M, 56R şeklinde belirtilir. Direnç üzerinde renk bandları bulunur. Bu bandlar sayesinde herhangi bir ölçü aletine gerek olmadan direnç değeri kolayca belirlenir.

100k: 100 kilo ohm

1M: 1 mega ohm

56R: 56 ohm

Bobin Nedir?

Bir nüve (çekirdek) üzerine sarılan iletken tel sarımlardan oluşur. Sarımlar yalıtkan bir malzeme ile (genellikle emaye) kaplıdır. Sarımlardan akım geçtiğinde bobin çevresinde manyetik alan oluşur. Bobin manyetik alanda enerji depolamada, filtre devrelerinde ve doğru akımı doğru akıma çeviren DC/DC dönüştürücü devrelerinde kullanılır.

Bobinin indüktans değeri Henry birimiyle gösterilir. 100uH, 20mH şeklinde belirtilir.

uH: Mikro Henry

mH: Mili Henry

Ayarlı Bobin Nedir?

Bobinin indüktans değerinin değişken olması gereken uygulamalarda ayarlı bobin tercih edilir. Özellikle haberleşme sistemlerinde frekans ayarı için ayarlı bobin kullanılır.  

 

Kondansatör Nedir?

Enerji depolamak için filtre, osilatör ve zamanlama devrelerinde kullanılır.

Kondansatörün kapasite değeri Farad birimiyle gösterilir. 100uF, 10nF, 22pF şeklinde belirtilir.

uF: Mikro Farad

nF: Nano Farad

pF: Piko Farad

Kutuplu tipteki elektrolitik kondansatörlerin bağlantısının ters yönde yapılmamasına dikkat edilir. Kutupsuz kondansatörlerin bağlantı yönü önemli değildir. Seramik, polyester, multilayer vb. çeşitleri vardır.

Ayarlı Kondansatör Nedir?

Kapasite değeri elle veya tornavida ile değiştirilebilen kondansatörlerdir.

 

Diyot Nedir?

Tek yönde akım geçiren devre elemanıdır. Akımın ters yönde geçmesine izin vermez.

Silisyum, Germanyum, Schottky vb. türleri bulunur. Diyodun modeli devre şemasında 1N4001, 1N4148, 1N5818 şeklinde belirtilir.

Zener Diyot Nedir?

Zener diyot, standart diyottan farklı bir çalışma şekline sahiptir. Zener diyottan ters yönde belirli bir akım geçtiğinde uçlarındaki gerilim yaklaşık olarak sabit kalır. Zener gerilimi şema üzerinde 5V6, 9V1 şeklinde belirtilir. 5V6 değeri zener diyodun 5.6V'luk olduğunu gösterir. Genellikle regülatör devrelerinde kullanılır.

LED Nedir?

Işık yayan diyot olarak adlandırılan LED, elektrik enerjisini ışığa dönüştürür. Devre şemalarında 3mm, 5mm, 10mm LED şeklinde veya flux LED, power LED şeklinde belirtilir. Optoelektronik sektörünün vazgeçilmez elemanıdır.

Köprü Diyot Nedir?

Köprü diyot 4 adet diyottan oluşur. Alternatif akımın doğru akıma dönüştürülmesinde kullanılır. Köprü diyodun çalışma gerilimi ve akımı devre şeması üzerinde belirtilir.

Örneğin B80C1000 değeri, köprü diyodun 80 Volt, 1000 mA'lik olduğunu gösterir.

 

Transistör Nedir?

Transistörler kuvvetlendirici veya elektronik anahtar olarak kullanılır. Transistörün türü NPN veya PNP olabilir. Devre şemasında transistörün model numarası BC547, BC557 şeklinde belirtilir.  

 

 

 

Lamba Nedir?

Işık yayma özelliğine sahip cihazlardır. Lambanın çalışma gerilimi, gücü, ışık akısı, renk sıcaklığı gibi parametreler (değişkenler) devre şemasında elemanın sembolünün yanında belirtilir.

Buton Nedir?

Devreden geçen zayıf akımı kesmek için kullanılır. Butona basıldığında butonun iki ucu birbirine temas eder ve iletim sağlanır. Butona basılı tutulduğu sürece akım iletimi devam eder. Devre şemasında buton türü için bir açıklama verilir. Tact switch, push button, micro switch vb.

Anahtar Nedir?

Devreden geçen akımı kesmek için kullanılır. Devre şemasında anahtar türü için bir açıklama bulunur. Toogle, rocker, on/off, dip switch, sürgülü tip, 2 konumlu tip gibi.

Sigorta Nedir?

Koruma amaçlı kullanılan devre elemanıdır. Sigorta üzerinden geçen akım sigortanın taşıyabileceği değeri aştığında, sigorta atar ve kendisinden sonraki elemanlar korunmuş olur. Cam sigorta, gecikmeli tip sigorta, kondansatör tipi sigorta gibi çeşitleri vardır. Çalışma gerilimi ve akımı eleman sembolünün yanında belirtilir.

Potansiyometre Nedir?

Devredeki direncin ayarlanması gereken durumlarda kullanılır. Potansiyometrenin mili elle çevrilerek direnç değeri ayarlanabilir. Trimpot ayarı ise tornavida ile yapılır. Direnç değeri 10k, 100k şeklinde direncin üzerinde belirtilir.

Hassas ayarlama gereken uygulamalarda çok turlu potansiyometre ya da çok turlu trimpot kullanılır.

Transformatör Nedir?

Alternatif gerilimi yükseltmek veya düşürmek için kullanılır. Primer (giriş) ile sekonder (çıkış) sargıları arasında galvanik izolasyon sağlar. Transformatör yerine trafo kelimesi de kullanılır. Transformatörün gücü, giriş ve çıkış gerilimleri, dönüştürme oranı devre şeması üzerinde belirtilir.

Kristal Nedir?

Kristal, osilatör devrelerinde kullanılır. Kristal frekansı 4MHz, 3.5795MHz, 32.768kHz şeklinde belirtilir.

kHz: kilo Hertz

MHz: Mega Hertz

Hoparlör Nedir?

Elektriksel sinyali ses sinyaline çevirir. Hoparlörün empedansı ve gücü devre şemasında belirtilir. Örneğin 8 ohm 0.25W'lık hoparlör gibi.

Multimetre (Avometre) Nedir?

Bir devredeki elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılır. Voltmetre, ampermetre, ohmmetre cihazlarının işlevini kendi bünyesinde barındıran cihazlar avometre olarak adlandırılır. Bu cihazlar ile akım, gerilim ve direnç ölçümünün yanı sıra frekans, kapasite ve sıcaklık ölçümü de yapılabilir.

Breadboard Nedir?

Lehim ve havya kullanmadan elektronik devre elemanlarının bağlantılarının yapılmasını sağlayan platformdur. Board üzerinde elektronik elemanların bacaklarının takılacağı iletken delikler bulunur. Bu deliklerin bir kısmı satır olarak bir kısmı da sütun olarak alttan birbirine bağlıdır.

Toprak (Ground) Nedir?

Bir devredeki referans noktayı gösterir. Toprak sembolüne bağlı uçlar fiziksel olarak birbirine bağlı demektir. Sembolün türüne göre analog toprak, dijital toprak veya şebeke toprağı anlamına gelir.