Mars’ta Su Var mı?

Nazarii Neshcherenskyi/iStock.com

Mars’ın milyarlarca yıl önce geniş su yataklarına ev sahipliği yaptığını gösteren bilimsel veriler olsa da özellikle son 20 yılda yapılan çalışmalar sayesinde, Mars’ta suyun varlığı hakkında daha net sonuçlar elde edilebiliyor. Peki gerçekten Mars’ta su bulundu mu?

Bilim Genç sesli yayınlarını SoundCloud, YouTube, Spotify, Google ve Apple podcast kanallarımız üzerinden dinleyebilir ve güncel içeriklerimizden anında haberdar olmak için kanallarımızı takip edebilirsiniz.

   Bu sesli yayını

Sesli Yayın metni:

Uzaya ve bilime meraklı dostlar merhaba. Ben Selçuk Topal. Bilim Genç sesli yayınının bu bölümünde Dünya’dan sonra en çok ilgimizi çeken gezegen olan Mars’ta su arayışından bahsedeceğim. Mars’ta, acaba gerçekten su var mı?

Son 50 yıldır yapılan çalışmalar sonucunda bu sorunun yanıtını artık biliyor muyuz? Bu bölümde hem bu soruya güncel bir yanıt vereceğiz hem de doğru sanılan bazı yanlışları gidereceğiz.

Mars’ta Su Bulundu mu?

Mars’ın milyarlarca yıl önce geniş su yataklarına ev sahipliği yaptığını gösteren deliller var. Nehir yatağına benzeyen yapıların, kanyonların ve su nedeniyle oluşabilecek erozyon yapılarının Mars yüzeyinde bulunduğu haberlerini duymuş olmalısınız. Mars’ta su arayışı uzun yıllardır sürüyor ancak gelişmiş uzay araçlarıyla özellikle son 20 yılda yapılan çalışmalar sayesinde, Mars’ta suyun varlığı hakkında bugün daha net şeyler söyleyebiliyoruz.

 

Hangi Uzay Araçları Mars’ta Su Olduğuna Dair Kanıt Topladı?

Mars’ta suyun varlığını gösteren ilk ciddi çalışma 2003 yılında yapıldı. Mars etrafında bir yörüngeye yerleştirilen Mars Odyssey isimli uzay aracı, Mars’ın yüzeyinin altında su buzu olabileceği yönünde veriler elde etmişti. 2004 yılında ise Avrupa Uzay Ajansına ait Mars Express yörünge aracı, Mars’ın güney yarı küresinde yüzlerce kilometre genişlikte su buzu olduğunu keşfetti. Buz Mars toprağı ile karışmış, permafrost veya Türkçe ismiyle donmuş toprak hâlinde bulunuyor. Mars toprağı ile karışan buzun normal bir buza göre yansıtma özelliği daha düşük olduğu için belirlemek zordu. Ancak yeni gözlem araçları sayesinde Mars yüzeyi artık daha duyarlı bir şekilde araştırılabiliyor.

2008 yılında Mars’a iniş gerçekleştiren Phoenix isimli uzay aracı da benzer bir sonuca ulaştı. Böylece Mars’ın yüzeyinin altında buz hâlinde su olabileceği düşüncesi daha da güçlendi. Mars’a daha sonra gönderilen uzay araçları da buz hâlinde suyun varlığını doğrulayan ölçümler yaptı.

İnsanlığın en çok sayıda uzay aracı gönderdiği Kızıl Gezegen hakkında bugün çok daha fazla bilgiye sahibiz. Mars’ın yüzeyinde buz hâlinde ve atmosferinde ise çok düşük miktarda su buharı ve buz kristalleri hâlinde suyun olduğunu artık biliyoruz. Su buzu Mars’ın kuzey yarı küresinde gözle görülebilir şekilde yüzeyde veya yüzeye yakın bölgelerde bulunuyor. Gezegenin güney yarı küresinde ise karbondioksit (CO2) buzunun altında su (H2O) buzu olduğu belirlenmişti.

Mars’ın milyarca yıl önce geniş su kütlelerine ev sahipliği yaptığını gösteren delillerden bahsetmiştim. Birkaç yıl önce yapılan bazı çalışmalar ise Mars’ın yüzeyini kapladığı düşünülen su kütlelerinin sanılandan daha yakın bir geçmişte Mars yüzeyinde bulunduğunu ve sanılandan daha uzun bir süre yüzeyde kaldığını gösteriyor.

Mars’ta suyun bir zamanlar var olduğunu gösteren en güncel kanıtlar ise şu an Jezero Krateri’nde incelemelerine devam eden Perseverance yüzey aracıyla elde edildi. Perseverance uzay aracının bölgede incelediği tortul kayaçların arasında bulunan sülfat mineralleri Jezero Krateri’nin bir zamanlar büyük bir göle ev sahipliği yaptığı fikrini güçlendiriyor. Ayrıca Perseverance, Mars yüzeyinde bugüne kadar belirlenen en yüksek konsantrasyona sahip organik bileşikleri de keşfetti. Tüm bu deliller Mars’ın geçmişte sıvı suya sahip olduğunu gösteriyor.

Perseverance, Mars’ta kaya ve toprak örnekleri toplamaya devam ediyor. Bu örneklerin 2030’lu yıllarda Mars’a ulaşacak başka bir uzay aracıyla alınması ve daha detaylı bir analiz için Dünya’ya getirilmesi hedefleniyor. Bu ve buna benzer çalışmalar sayesinde, bir zamanlar yüzeyinde sıvı hâlde su bulunan Mars’ın neden bugün kuru, soğuk ve susuz bir gezegene dönüştüğünü anlayabiliriz. Küresel iklim krizinin etkilerinin yoğun şekilde hissedildiği Dünya’da, yakın bir gelecekte ciddi bir su sorunu ortaya çıkabilir. Dünya’nın geleceğine hazırlanmak için Mars’ın atmosferini ve yüzeyini incelemek çok önemli.

Mars’ın Yüzeyinde Sıvı Su Bulunuyor mu?

Mars atmosferinin düşük basıncı ve ortalama -65 derece santigrat olan düşük sıcaklığı nedeniyle yüzeyinde sıvı su olmadığını biliyoruz. Ancak 2011 yılında açıklanan bir keşifle yüzey altından çıkan ve yüzeyde yayılım gösteren sıvı akıntısına benzer bir oluşumun var olduğu iddia edilmişti. Mars atmosferi Dünya atmosferinin yüzde 1’i kadar bir yoğunluğa sahip olsa da bir Mars yılı boyunca gezegende mevsimsel değişimler görülmektedir. Bu değişimler esnasında gezegenin ortalama sıcaklığı ve kutuplarda bulunan buzulların büyüklüğü de değişim gösterir. Yapılan keşif Mars’ın yaz mevsiminde, ortalama sıcaklık -23 derece santigrattan daha yüksek olduğunda, güney yarı küredeki dik yamaçlardan aşağıya doğru inen, siyah renkli bir çeşit tuzlu su akıntısının olduğuna işaret ediyordu. Fakat 2022 yılında yayımlanan bir çalışma, Mars’ın atmosfer ve yüzey koşulları dikkate alındığında sıvı suyun Mars yüzeyinde olamayacağını gösterdi.

Mars’ın yüzeyindeki sıvı su arayışına ilave olarak yüzeyin altında sıvı su arayışı da devam ediyor. 2018 yılında yapılan başka bir çalışmayla, güney kutbunda keşfedilen buz tabakasının 1,5 km altında, çok derin olmayan ancak geniş bir alana yayılmış göletlerin olduğu iddia edildi. Ancak 2022 yılında yayımlanan başka bir çalışma yüzey altı gölleri olduğu iddia edilen o yapıların volkanik kayaçlar olabileceğini gösteriyordu.

Sonuç olarak, Mars’ın yüzeyinde ve yüzey altında buz, atmosferinde ise buhar hâlinde su olduğu biliniyor. Ancak yüzeyinde veya yüzey altında sıvı hâlde su henüz bulunmadı. Ay’dan sonra insanlığın gitmeyi planladığı ikinci gök cismi olan Mars’ta su bulmak, Güneş sisteminde yayılmayı amaçlayan bizler için çok önemli.

Bu sesli yayını sonlandırmadan önce bugün sahip olduğumuz bilgiler ışığında Mars’ta su var mı sorusuna verdiğimiz yanıtları özetleyelim:

• Mars’ın geçmişte geniş su yataklarına sahip olduğunu gösteren ciddi kanıtlar var.
• Mars’ta bugün buz hâlinde su olduğunu biliyoruz.
• Mars’ta henüz sıvı hâlde su bulunamadı. Yüzeyde sıvı suyun olmadığından neredeyse eminiz. Yüzey altında sıvı su arayışı ise devam ediyor.

Bilim Genç sesli yayınlarının bir bölümünün daha sonuna geldik. Bu bölümde uzay araştırmalarının Dünya’dan sonra en gözde gezegeni olan Mars’ta, 50 yılı aşkın bir süredir devam eden su arayışını özetledik ve bu araştırmaların güncel sonuçlarını sizlerle paylaştık. Tüm uzay araştırmalarının gösterdiği, göz ardı edilemez bir gerçek var: Dünya eşsiz bir gezegen. Evreni daha iyi tanıdıkça Dünya’nın eşsizliğini daha iyi anlıyoruz. O nedenle gezegenimizin kıymetini bilelim ve doğal kaynaklarını tasarruflu kullanalım.

Bilim Genç sesli yayınlarının bir sonraki bölümünde, etrafımızı saran evreni keşfetmeye devam edeceğiz. Şimdilik hoşça kalın!

Kaynaklar:

• https://www.esa.int/Science_Exploration/Space_Science/Mars_Express/Water_at_Martian_south_pole
• https://www.nasa.gov/mission_pages/phoenix/news/phoenix-20080620.html
• https://www.science.org/doi/10.1126/science.aar7268
• https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1029/2021GL096518
• https://iopscience.iop.org/article/10.3847/PSJ/ac6603