Tuvallerdeki Saklı Sanat

Hayranlıkla baktığımız tablolar çoğu zaman tek bir seferde ortaya çıkmaz. Sanatçılar, genellikle işe bir eskiz çizerek başlar. Ancak tablonun yapım aşamasında bazen fikir değiştirip planda olmayan figürler ekler ya da önceden planladıkları figürleri çıkarırlar. Bazen de boyamaya başladıkları bir figürün yerini ya da biçimini değiştirirler. Picasso gibi bazı ressamlarsa üzerinde daha önce yarım bıraktıkları tablolar olan eski tuvallere yeni tablolar yapmalarıyla bilinir. Sanatçının fikir değiştirerek yaptığı değişikliklerin izleri bazen resmin son hâlinde açıkça görülür bazen de resmin tamamlanmasından yıllar sonra, kullanılan boyaların ışık geçirgenliğinin artmasıyla ortaya çıkar. Picasso gibi ressamların şaheserlerinin altındaki gizli resimleri ortaya çıkarmaksa ancak bilimsel yöntemlerle mümkün.

 

Pentimento

Sanatçının bir resmi yaparken fikir değiştirip birtakım değişikliklere başvurduğunu gösteren izleri anlatmak için İtalyancada “pişman olma” anlamına gelen pentimento kelimesi kullanılır. Değişiklikler eskizde yapılmış olabilir, tablonun görünen kısımları eskizden farklı olabilir, bazen de zaten boyanmış bir kısım yeniden boyanmış olabilir. Ressamların büyük çoğunluğu bir tabloya başlamadan önce genellikle hazırlık çizimleri yapar. Rembrandt, Titian ve Caravaggio gibi bazı ustalarsa hiç hazırlık yapmadan, doğrudan tuvalin üzerinde çalışmaya başlamalarıyla bilinir. Ön hazırlık yapmayan bu ustaların tablolarındaki pentimento’ların sayısı doğal olarak diğer ressamlarınkine göre daha fazladır.

Resimlerde yapılan değişiklikler bazen resmin son hâlinde belirgindir. Örneğin Jean Auguste-Dominique Ingres’in 1811-1812 döneminde yaptığı Roma Polis Müdürü Jacques de Norvins’in portresi gibi.

Jacques de Norvins’in Jean Auguste-Dominique Ingres tarafından yapılmış bir portresi

Resme dikkatli bakıldığında sol üst kısımda değişiklik yapıldığı görülür. Önce bir erkek çocuğu büstü resmedilmiş daha sonra üzeri perdeyle kapatılmıştır. Tahminlere göre, resimdeki büst o sıralar Roma Kralı olarak anılan Napolyon’un oğluna aittir. Ancak Napolyon’un Fransa İmparatorluğu sona erdikten sonra resimde değişiklik yapılmıştır.

Picasso’nun Çömelmiş Dilenci tablosu

Picasso’nun Çömelmiş Dilenci tablosunda başlangıçta çıplak olarak resmedilen sağ elin daha sonra pelerinle kapatıldığı anlaşılıyor. Gizli resme bakıldığındaysa arka planda bir manzara resmi olduğu görülüyor. Dilencinin pelerinin kıvrımlarının olduğu yerde manzara resmindeki dağın kıvrımları var. Picasso kendi tablosunu başka bir sanatçıya ait manzara resminin üzerine yapmış!

Picasso’nun Çömelmiş Dilenci tablosunun altındaki gizli resim

Bir resimde pentimento’ların varlığı ya da yokluğu o eserin orijinalliği hakkında da bilgi verir. Ünlü sanat eserlerinin taklitlerinde pentimento’lara pek rastlanmaz. Çünkü taklitçiler resmi yaparken fikir değiştirmez, sadece gördüklerinin aynısını yaparlar. Dolayısıyla bir resimde pentimento’ların olması genellikle o resmin orijinal olduğunu gösterir.

 

Saklı Resimler

Bilimsel yöntemlerle tablolarda sadece pentimento’lar keşfedilmiyor. Bazen ressamlar bir tuvalin üzerinde çalışmaya başlar ancak tabloyu tamamlamaktan vazgeçer ve aynı tuvalin üzerine başka bir resim yaparlar. Müzelerde gördüğünüz şaheserlerin altında bazen başka resimler gizlidir.

Özellikle Picasso, aynı tuvalleri tekrar tekrar kullanma konusunda meşhurdur. Pek çok tablosunda alt katmanlardaki boyaların sebep olduğu pürüzleri ya da çatlamış ve aşınmış bölgelerin içinde alttaki resmin izlerini görmek mümkündür. Örneğin sanatçının “mavi dönemi” olarak adlandırılan, 1901-1904 yılları arasında yaptığı tablolardan biri olan Anne ve Çocuk Sahilde tablosu bunlardan biridir. Tablonun ön planında, kucağında bebeğini tutan bir anne, arka plandaysa bir kayık ve deniz görülür.

Picasso’nun Anne ve Çocuk Sahilde tablosu

Spektroskopik yöntemlerle yapılan incelemeler, görünenin altında gizli bir tablo daha olduğunu gösteriyor. Gizli resimde, elinde bir nesne tutarak oturan bir kadın görülüyor.

Picasso’nun Anne ve Çocuk Sahilde tablosunun altındaki gizli resim

Bununla birlikte, aynı tabloda ters duran bir Picasso imzası da keşfedildi. Bu durum tablonun derinlerinde hâlâ keşfedilmeyi bekleyen bir resim daha olduğunu düşündürüyor.

Picasso’nun Anne ve Çocuk Sahilde tablosunda keşfedilen en ilginç şeyse gazete kâğıdı oldu. Hiperspektral kameralarla alınan görüntülerde annenin yüzünün olduğu bölgede basılı harfler olduğu görülüyor. Yazıda açıkça okunabilen iki kelime var: I’Automobile ve président. Arşiv taramaları bu kelimelerin Picasso tarafından sıklıkla okunduğu bilinen Le Journal gazetesinin 18 Ocak 1902 tarihli sayısında yer aldığını gösterdi.

Picasso’nun neden tuvalin bir kısmını gazete kâğıdıyla kapladığı bilinmiyor. Ancak sanatçının Ocak 1902’de Paris’ten Barselona’ya taşındığı ve beraberinde birkaç tuval götürdüğü biliniyordu. Dolayısıyla keşfedilen gazete kâğıdı, Anne ve Çocuk Sahilde tablosunun 18 Ocak 1902’den sonra Barselona’da yapıldığını gösteriyor. Tablodaki gizli resminse Paris’te mi yoksa Barselona’da mı yapıldığı tam olarak bilinmiyor ancak resim biçimsel olarak Picasso’nun Paris’te yaptığı tablolara benzetiliyor.

Bir sonraki yazımızda tuvallerdeki saklı sanatı keşfetmeye çalışan araştırmacıların hangi yöntemleri kullandığından bahsedeceğiz.

 

Kaynaklar:

• Ornes, Stephen, “Hidden Pictures”, Physics World, 2019.
• National Gallery of Art, “Hyperspectral Near Infrared Imaging”, 5 Haziran 2018.
• de Viguereie, L. ve ark., “Multilayers quantitative X-ray fluorescence analysis applied to easel paintings”, Analytical and Bioanalytical Chemistry, Cilt 395, s. 2015-2020, 2009.
• Cucci, C., “Reflectance Hyperspectral Imaging for Investigation of Works of Art: Old Master Paintings and Illuminated Manuscripts”, Accounts of Chemical Research, Cilt 49, s. 2070-2079, 2016.