Uçan Balon Newton’a ve Einstein’a Karşı mı?

Araç aniden hızlandığında yolcular geriye doğru, ani frene basıldığında da öne doğru hareket eder. Defalarca başımıza gelen bu durumun açıklamasını Isaac Newton yaklaşık 350 yıl önce eylemsizlik yasası ile yapmıştı: Sabit bir noktaya göre duran bir cisme etki eden bileşke kuvvet sıfır ise cisim durmaya devam eder, hareketli ise sabit hızla hareketine devam eder. Yani cisim durumunu korur.

Diyelim ki aracınızı 65 km/sa hızla kullanıyorsunuz, hızı 90 km/sa çıkardığınızda geriye doğru hareket etmenizi sağlayan bir kuvvet hissedersiniz. Ya da tersini düşünün: Aracınızı sabit bir hızla kullanıyorsunuz ve aniden aracın önüne bir hayvan çıkıyor; yapılan ani fren öne doğru hareket etmenizi sağlar.

Araçta bir uçan balon varsa araç aniden hızlandığında ya da frene basıldığında tuhaf bir durumla karşı karşıya kalacaksınız. Aracın hızlanması durumunda siz geriye doğru hareket ederken uçan balon ileri doğru gidecek. Ya da tam tersi, ani frende siz öne doğru hareket ederken balon arkaya doğru gidecek. Başka bir örnek araç keskin bir virajı alırken gözlenebilir. Siz dışarı doğru eğilirken balon içeri doğru eğilecek. Görüldüğü gibi uçan balon her zaman sizin yaptığınızın tersini yapmak ister.

Einstein'ın genel görelilik kuramında gösterdiği gibi, hızlanırken hissedilen kuvvet kütleçekiminden farklı değildir. Özdeşlik ilkesi olarak bilinen bu ilke balonun bu şekilde hareketinin sebebini açıklamaya yardımcı olur. Helyum dolu bir balonun Dünya yüzeyindeki gibi bir kütleçekimine karşı nasıl davrandığını düşünelim. İnsanlar Dünya'ya doğru çekilirken balon yükselir. Eğer balon hızlanmaya maruz kalırsa -ki hatırlayın yerçekimi ile özdeş- araç hızlanırken bizim verdiğimiz tepkinin tam tersini verecektir.  

Şimdi diyebilirsiniz ki gazla dolu plastik parçasından ibaret olan balon kütleçekiminin hangi yönde olduğunu nasıl "bilecek"? Balon bunu tabii ki bilmiyor. Sadece etrafındaki hava moleküllerinin hareketine cevap veriyor. Helyum molekülleri atmosferdeki diğer gazlardan "hafif" olduğu için onların üzerine yükselir. Bir başka deyişle aslında itilen ve çekilen helyum ve diğer gaz molekülleridir.