Chang’e-5 Uzay Aracı ile Uzak Doğu-Ay Hattı

Çin’in Chang'e-4 uzay aracı geçtiğimiz yıl ocak ayında Ay’ın karanlık yüzüne iniş yaptı. Bugünlerde ise daha ileri bir teknolojiye sahip Chang’e-5 Ay’a yolculuk için gün sayıyor. Chang’e-5, Çin’in Ay’dan örnek getirmek üzere planlanan ilk uzay görevi.

On bir aşamadan oluşan karmaşık bir görev için tasarlanan Chang’e-5 ile Ay yüzeyinden toplanan örneklerin Dünya’ya ulaştırılması hedefleniyor. Chang’e-5’in topladığı örnekler Ay’ın etrafındaki yörüngede dolanan başka bir modüle aktarılacak. Bu aşama hayli önemli çünkü Ay’ın yörüngesinde hareket eden uzay aracı modülleri arasında böyle bir transfer ilk defa gerçekleşecek.

Başlangıçta Chang’e-5 uzay aracı için fırlatma tarihi 2017’nin sonları olarak belirlenmişti. Fakat fırlatma için kullanılacak roketlerden birinde ortaya çıkan bir hata nedeniyle fırlatma tarihi değiştirildi. Chang’e-5'in, 2020 içinde Hainan Adası’ndaki Wenchang Uydu Fırlatma Merkezinden gönderilmesi ve fırlatıldıktan beş gün sonra Ay’ın yörüngesine yerleştirilmesi planlanıyor. Chang’e-5’in Ay’ın Dünya’ya bakan yüzündeki Pceanus Procellarum bölgesinde yer alan ve volkanik bir oluşum olan Mons Rümker’e yakın bir konumdan örnek toplaması hedefleniyor.

Chang’e-5 uzay aracı dört ana modülden oluşuyor. Servis modülü Ay’a yolculuk için gerekli sistemleri destekleyen ana modül. Bu modül, Ay yüzeyi üzerinde görev yapacak diğer modüller işlevlerini yerine getirirken Ay’ın çevresinde yörüngede dolanmaya devam edecek. Servis modülünün enerji ihtiyacı iki güneş gözesinden karşılanacak. Servis modülünde Dünya’ya veri aktarımını sağlayacak telemetri sistemi, ateşleme sistemi ve yükseklik kontrolü için kullanılacak itki sistemleri bulunuyor. Servis modülünün Ay’ın yüzeyinden yaklaşık 200 km yükseklikte yörüngeye yerleştirilmesi planlanıyor.

Chang’e-5 uzay aracındaki dört modülden ikisi Ay’ın yüzeyinde görev yapmak üzere tasarlandı. Bunlardan biri Ay’ın yüzeyinden regolit (kayaçların üzerini kaplayan toz katmanı) ve küçük kayaç örnekleri toplayabilecek. Örnekler Ay’ın yüzeyinden yaklaşık iki metre derine ulaşabilen matkap sistemi ile alınacak. Yaklaşık iki kilogram kadar toplanması planlanan örnekler, daha sonra onları Ay’ın yüzeyinden yörüngedeki servis modülüne taşıyacak bir başka modüle transfer edilecek.

İniş modülünün üst kısmına yerleştirilen ve tırmanma modülü olarak isimlendirilen bu modüldeki itki sistemi ateşlendiğinde modülün Ay’ın yüzeyinden havalanması sağlanacak. Böylece toplanan örnekler Ay’ın çevresinde yörüngede dolanan servis modülüne taşınabilecek.

Servis modülüne entegre edilen geri dönüş modülünün ise Ay’ın yüzeyinden toplanan örnekleri Dünya’ya ulaştırması planlanıyor. Dünya atmosferine saniyede 11 kilometre hızla girmesi planlanan geri dönüş modülü, yüksek ısı nedeniyle hasar görmesini önleyecek özel bir ısı kalkanına sahip.

Chang’e-5 uzay aracının Ay’dan topladığı örnekler başarılı bir şekilde Dünya’ya ulaştırılabilirse Çin bir sonraki aşamada Chang’e-6 adlı uzay aracı ile Ay’ın güney kutbundan örnek toplayıp Dünya’ya getirmeyi hedefliyor.

Çin, Chang’e uzay görevleriyle Ay’ın jeolojik yapısı ile nasıl oluştuğunun ve zamanla geçirdiği değişimlerin anlaşılmasına yönelik araştırmalar yürütmeyi planlıyor. Chang’e-4 uzay aracı tarafından çekilen görüntülerin analiz edilmesi ile elde edilen sonuçlar, Ay’ın yüzeyinde gerçekleşen çarpışmaların etkisinin Ay’ın kabuk ve manto katmanlarına kadar ilerleyebildiğini gösteriyor.

Çarpışmalar ile oluşan kraterler bir anlamda Ay’ın derinliklerine açılmış sondaj delikleri olarak da düşünülebilir. Dolayısıyla bu yapıların incelenmesi, Güneş Sistemi’ndeki uyduların ve gezegenlerin jeolojik yapıları üzerinde çarpışmaların etkisinin anlaşılması açısından hayli önemli.

Ay’dan Sonraki İlk Hedef Mars

Chang’e-5, Çin’in Mars’a gidiş hedefi için de önemli. Mars görevinde, yörüngede hareket edecek bir uzay aracının yanı sıra gezegenin yüzeyinde görev yapacak bir keşif aracının da bulunması planlanıyor. Keşif aracında gezegenin yüzeyinin altındaki yapısı, iklimi ve manyetik özellikleri hakkında bilgi toplayacak cihazlar bulunuyor.

CNSA - Çin’in Mars keşif aracının indirilebileceği aday bölgeler

Rusya’nın ve Avrupa Uzay Ajansı’nın (ESA) Mars yüzeyinde görev yapması planlanan uzay görevleri başarısız olmuştu. Mars görevi başarılı olursa Çin, ABD’den sonra Mars’ın yüzeyinde görev yapan ilk başarılı Mars görevini gerçekleştiren ülke olacak.

Ülkemizde günümüzde yürütülen uzay çalışmaları Dünya’nın etrafında hareket eden uydulara yönelik. Gelecekte Türkiye Uzay Ajansı tarafından da Ay ve Mars görevlerinin gerçekleştirilmesi en büyük dileklerimizden.

Kaynaklar:

• https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2018JE005577
• https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2005JE002656
• http://spaceflight101.com/change/change-5-test-mission/