Dünya’ya Getirilen Bennu Asteroidi Malzemesinde Organik Bileşikler Bulundu

NASA's Goddard Space Flight Center/University of Arizona

Bennu asteroidinin NASA OSIRIS-REx uzay aracı ile alınmış görüntüsü

Bilim insanları, asteroitler ve kuyruklu yıldızları araştırarak Güneş’in, Dünya’nın ve Güneş Sistemi’ndeki diğer gökcisimlerinin nasıl oluştuğuyla ilgili önemli bilgiler elde edilebileceğini öngörüyorlar. Bu nedenle son yıllarda büyük boyutlu asteroitlere ulaşarak yüzeylerinden alınan malzemelerin Dünya’ya getirilip incelemesini amaçlayan projeler büyük ilgi görüyor. Bennu asteroidi de bu tür çalışmalar için seçilen gök cisimlerinden biri. Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında yoğunlaşan asteroitlerden biri olan Bennu, yaklaşık her altı yılda bir Dünya’nın yakınından geçerek gezegenimize 300.000 km kadar yaklaşıyor. Nispeten küçük boyutlu bir asteroit olan Bennu’nun ekvator genişliği yaklaşık 1,5 kilometredir. Bilim insanları, Bennu’nun 4,6 milyar yıl önce bir çarpışma sonucu oluştuğunu düşünüyor.

Atmosferimize girerek parçalanan ve yeryüzüne düşen meteoritler, Güneş Sistemi’nin erken dönemlerine ait bilgiler taşısa da atmosferden geçişleri ve yeryüzünde geçirdikleri süre boyunca kimyasal değişime uğrayabilir. Bu nedenle doğrudan uzaydan alınan numuneler çok daha güvenilir ve bozulmamış veriler sunar. Bu çerçevede, NASA tarafından tasarlanan bir projeyle, OSIRIS-REx görevi kapsamında 2020’de Bennu’nun yüzeyinden kaya ve toz örnekleri toplandı. Yaklaşık 120 gramlık bu malzeme, 24 Eylül 2023’te Dünya’ya ulaştırılarak laboratuvar ortamında incelemeye alındı.

NASA’nın OSIRIS-REx görevi, bir asteroitten malzeme getirilen ilk görev olmasa da şimdiye kadar en büyük miktarda numune getirilen görev oldu. Japon Uzay Ajansı’nın daha önce gerçekleştirdiği görevlerde Itokawa ve Ryugu asteroitlerinden sadece birkaç gram malzeme getirilebilmişti. Bennu’dan getirilen 120 gramlık örnek ise bilinen birçok meteoritten ve karbon açısından zengin Ryugu asteroidinden daha fazla karbon, nitrojen ve amonyak içeriyor. Bennu numunelerinde ayrıca daha çeşitli ve daha fazla miktarda tuz mineralleri saptandı.

Bennu’dan getirilen örnekler üzerinde yapılan incelemelerin sonuçları, 29 Ocak 2025 tarihinde yayımlanan iki önemli bilimsel çalışmada duyuruldu. Bu çalışmalarda Güneş Sistemi’nin erken dönemlerinde gerçekleşen kimyasal süreçlerin karbon, nitrojen ve amonyak gibi bazı organik bileşiklerin oluşumuna yol açtığı öne sürüldü. İlk bulgular, Bennu yüzeyinde bir zamanlar sıvı su bulunmuş olabileceğine dair kanıtlar sunarken Güneş Sistemi’nin erken dönem kimyasına ilişkin yeni veriler de sağladı.

NASA/Goddard/University of Arizona

Bennu asteroidinin güney yarımküresinin bir bölümünün 7 Mart 2019 tarihinde NASA'nın OSIRIS-REx uzay aracındaki PolyCam kamerası tarafından, yaklaşık 5 kilometre mesafeden alınan görüntüsü

Bennu’nun Dünya’ya getirilen bozulmamış ve kirlenmemiş örneklerinin analizleri, bu malzemede Dünya’da DNA ve RNA oluşturan beş temel nükleobazın (adenin, guanin, sitozin, timin ve urasil) hepsinin yanı sıra bilinen proteinlerin yapı taşları olan 20 amino asitten 14’ünün bulunduğunu ortaya koydu. Analizler ayrıca Bennu’nun yüzeyinin yüksek miktarda tuz içerdiğini gösterdi. Bu tuzun, asteroidin yüzeyinde milyarlarca yıl önce var olan sulu göletlerin buharlaşması sonucu oluştuğu düşünülüyor. Bennu numunelerindeki tuz mineralleri arasında sodyum karbonatlar, fosfatlar, sülfatlar ve florürler tespit edildi. Bennu örnekleri üzerinde yapılan analizlerde, karbon ve azot bakımından zengin organik bileşiklerin varlığı da tespit edildi. Bu bileşiklerin bir kısmı, Dünya’daki biyolojik süreçlerde bulunan bazı amino asitleri içerirken bazıları bilinen biyolojik süreçlerde yer almayan farklı amino asitler, amonyak ve RNA ile DNA’da bulunan beş nükleobazı barındırıyor.

Sözlük:

Organik bileşik: Moleküllerinde karbon bulunan katı, sıvı veya gaz halindeki bileşikler

Kaynaklar:

• Glavin, D.P. ve ark.,” Abundant ammonia and nitrogen-rich soluble organic matter in samples from asteroid (101955) Bennu”, Nature Astronomy, 9, 199-210, (2025), https://doi.org/10.1038/s41550-024-02472-9.
• McCoy, T.J. ve ark., “An evaporite sequence from ancient brine recorded in Bennu samples”, Nature, 637, 1072-1077 (2025), https://doi.org/10.1038/s41586-024-08495-6.
• https://science.nasa.gov/solar-system/asteroids/101955-bennu/exploration/
• https://science.nasa.gov/mission/osiris-rex/
• https://www.nasa.gov/news-release/nasas-asteroid-bennu-sample-reveals-mix-of-lifes-ingredients/
• https://www.sciencealert.com/breakthrough-discovery-asteroid-fragments-reveal-ingredients-for-life

Yazar Hakkında:

Prof. Dr. Faruk Soydugan

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü & Ulupınar Gözlemevi