Güneş Kremi: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

ADragan/iStock

Kavurucu sıcakların etkili olduğu yaz günlerinde bazılarımız tatil için sahillere veya köylere giderken bazılarımız farklı yerleri keşfetmeyi tercih ediyor. Tatil yapalım ya da yapmayalım güneş ışınlarından olumsuz şekilde etkilenmemek için bazı önlemler almamız gerekiyor. Havanın çok sıcak olduğu gün ortasında dışarı çıkmamak alınabilecek en temel önlem. Eğer çıkmak durumunda kalırsak cildimizi güneşin zararlı etkilerinden koruyabilecek bir yardımcımız var: güneş kremi. Peki güneş kremi bizi güneşten nasıl koruyor? Geçmişte güneş kremi yerine ne kullanılıyordu? Güneş kremini kim, ne zaman icat etti? Gelin bu soruların cevaplarını birlikte öğrenelim.

bymuratdeniz/iStock

Güneş Kremi Cildimizi Nasıl Korur?

Güneş ışık, ısı ve morötesi (UV) ışınlar yayar. UVA, UVB ve UVC olmak üzere üç tür morötesi ışın var. UVA cilt hasarına neden olarak erken yaşlanmaya yol açabilir. UVB de güneş yanıklarına ve cilt kanserine neden olabilir. UVC ışınlar ise Dünya’ya ulaşmadan önce atmosferde neredeyse tamamen soğurulur. Güneş kremi UVA ve UVB ışınlara karşı koruma sağlayan kimyasal maddeler içerir. Bu maddeler Güneş’ten gelen zararlı ışınları soğurur. 

Güneş Kremi Kaç Saat Korur?

Güneş kremlerinin üzerinde ne kadar koruma sağladıklarını gösteren sayısal bir değer (güneş koruma faktörü – SPF) vardır. Normalde güneşte 10 dakika kaldıktan sonra kızarmaya başlıyorsanız, SPF10 değerinde bir güneş kremi bu süreyi sizin için 10 kat uzatır ve 100 dakika boyunca (10x10=100) kızarmadan durabilirsiniz. Bu hesaba göre 50 faktörlü bir güneş kremi de 500 dakikaya kadar koruma sağlayabilir.

MarKord/iStock

Güneş Kreminden Önce

Geçmiş çağlarda insanlar Güneş’ten gelen zararlı ışınlardan korunmak için bitkileri kullanıyorlardı. Örneğin Eski Mısırlılar bu amaçla pirinç, yasemin ve acı bakla bitkilerinin özlerini ciltlerine sürüyorlardı. Eski Yunanlar zeytinyağı, Kızılderililer ise ayçiçeği yağını kullanıyorlardı. Bugünkü anlamda bir güneş kremi içinse 20. yüzyılı beklemek gerekiyordu.

Güneş Kreminin İcadı

Güneş kreminin mucidi olarak kaynaklarda farklı isimler öne çıkıyor. Bunlardan biri Avustralyalı kimyacı H. A. Milton Blake. Blake, arkadaşlarından ve ailesinden aldığı maddi destek sayesinde 1932 yılında 500 tüp güneş yanığı kremi üretti. Bu satışa sunulan ilk güneş kremlerinden biriydi. 

Eugene Schueller ise 1936 yılında kendi formülünü uygulayarak bir güneş kremi üretip satmaya başladı. Bu ürünün cilt kanserlerini önlemedeki etkisi bugünkü muadilleriyle karşılaştırıldığında hayli zayıftı.

1940’lı yıllarda güneş kremi konusunda öne çıkan isimlerden biri İsviçreli Franz Greiter oldu. İsviçre-Avusturya sınırında bulunan 3.350 metrelik Piz Dağı’na tırmandığı sırada Greiter’in vücudunda ciddi derecede güneş yanığı oluştu. Yüksek rakımlı bir yere çıktığı için morötesi ışınlara daha fazla maruz kalmıştı. Meraklı bir kimya öğrencisi olan Greiter bu olaydan sonra cildi koruyacak bir ürün geliştirdi. 

ABD’li eczacı Dr. Benjamin Green İkinci Dünya Savaşı sırasında Pasifik’te görev yapan askerleri korumak için bir güneş kremi geliştirdi. Yapışkan ve kırmızı renkli bu ürün pek etkili değildi. Çalışmalarına devam eden Green, çok daha etkili güneş kremleri üretmeye başladı.

ADragan/iStock

1960’larda güneş kreminin ne kadar etkili olduğunu belirten ve dünya genelinde bir standart hâline gelen güneş koruma faktörü (SPF) ortaya çıktı. Bunu ortaya atan kişi yine İsviçreli Franz Greiter’di. 

1977’de suya dayanıklı güneş kremleri üretildi. Ancak bu ürünler 40 ila 80 dakika kadar etki gösteriyordu. Daha sonrasında güneş kreminin cilde tekrar sürülmesi gerekiyordu.

1980’lerde ise günümüzde de kullanılan, ilk UVA ve UVB güneş kremleri geliştirildi. Çinko ve titanyum içeren bu kremler öncekilere göre cildi koruma konusunda çok daha etkili oldu.

Ramsey Cardy/Getty Images

2020 Tokyo Olimpiyatları’nda güneş spreyi kullanan bir sporcu

Günümüzde güneş kremlerinin yanı sıra losyon ve sprey şeklinde koruyucular da kullanılıyor. Doktorlar, güneş kremi kullanmanın yanı sıra öğle saatlerinde (özellikle saat 10.00 - 16.00 arasında) güneşten uzak durmanın Güneş’in zararlı etkilerine karşı korunmada etkili olduğunu söylüyor.

Kaynaklar:

• Craft, N., Tıpta Çığır Açan Buluşların Küçük Kitabı, Çev.: Ö. Akpınar, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2014.
• Stoyles, P., Pentland, P., A’dan Z’ye İcatlar ve Mucitleri, Çev.: T. Parlak, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
• https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/gunes-kremi-cildimizi-zararli-isinlardan-nasil-korur
• https://www.qualitylogoproducts.com/blog/history-of-sunscreen/
• https://www.jaad.org/article/S0190-9622(12)01422-3/fulltext#relatedArticles
• https://www.nytimes.com/2010/06/24/fashion/24skinside.html
• https://panamajack.com/blogs/from-panama-jack/the-history-of-sunscreen