Hatalara Odaklanmak... Ama Ne Kadar?

Hata yaptığınızda nasıl hissedersiniz? Hayal kırıklığına uğramış ya da utanmış... Veya “bir dahaki sefere düzeltirim” şeklinde düşünerek geçiştirir misiniz? Peki, hatalara karşı doğru yaklaşım tarzı aslında nasıl olmalı?

Yaptığımız hatalara odaklanmanın zaman kaybı olduğunu ya da hatalarımızı düzeltmeye imkân verdiğini savunan iki farklı görüş var. Bunun yanı sıra insanların başarısızlıklara ve hatalara karşı yaklaşım tarzları da birbirinden farklı olabiliyor. Bazı insanlar hata yaptıklarında o konuya dikkatlerini verip problemin nedenini anlamaya çalışırken, bazıları “bir dahaki sefere düzeltirim” şeklinde düşünüp problemi göz ardı etmeyi tercih eder.

Bazı uzmanlar, insanların hatalara yaklaşım tarzlarının zekâ kavramı hakkındaki kanaatleriyle ilişkili olduğunu düşünüyor. Zekânın geliştirilebilir bir özellik olduğunu düşünen insanlar hata yaptıklarında bu durumun sebebini yeterince çaba gösterememeye bağlarken, zekânın doğuştan gelen bir yetenek olduğunu ve geliştirilemeyeceğini düşünen insanlar bu durumun sebebinin yetenek eksikliği olduğunu kabul eder. Bu nedenle zekânın geliştirilebileceğini düşünen insanlar, zekânın geliştirilemeyeceğini düşünenlere göre, yaptıkları hatalara dönüp problemin nerede olduğunu bulmaya çalışma konusunda daha isteklidirler.

Örneğin geçmişte yapılan bir araştırmada katılımcılara genel kültüre dayalı bazı sorular soruldu. Her sorunun ardından cevaplarının doğru olup olmadığı söylendi. Daha sonra ise doğru cevabın ne olduğu açıklandı. Zekânın geliştirilebileceğini düşünen katılımcılar doğru cevabın ne olduğuna diğer katılımcılara göre daha fazla odaklandı.

Michigan Eyalet Üniversitesi ve Louisville Üniversitesi’nden bilim insanları ise okul çağındaki çocukların zekâ kavramına bakış açıları ile hatalarına odaklanma konusundaki ilişkiyi incelemek ve yapılan hataya odaklanmanın öğrenme süreçlerindeki etkisini belirlemek amacıyla beyin görüntüleme yöntemleri kullanarak bir araştırma yaptı. Araştırmanın sonuçları Developmental Cognitive Neuroscience dergisinde yayımlandı.

Sonuçta zekânın geliştirilebileceğini düşünen çocukların, yaptıkları hatalara odaklanmasalar da, sonraki denemelerde hatalarını düzeltme konusunda başarılı oldukları belirlendi. Araştırma sonucunda, ayrıca, yapılan hatalara daha fazla dikkat vermenin -çocukların zekânın geliştirilebilir bir özellik olduğunu düşünmelerinden bağımsız olarak- hata yaptıktan sonra hataları düzeltme konusunda belirgin bir olumlu etkisi olduğu tespit edildi. Yani zekânın geliştirilebilir bir özellik olmadığını düşünen çocukların da, yaptıkları hatalara odaklandıklarında, sonrasında aynı hatayı tekrar etme oranları azalıyor.

Bu sonuç zekâ kavramına yaklaşım ve hata yapmanın beyni nasıl etkilediği konularında okul çağındaki çocuklar ile yetişkinler arasında bir fark olduğunu gösteriyor.

Bilim ve Teknik dergisi nisan sayısında yayımlanan “Hata Yapınca Beynimiz Duruyor mu?” haberinde (bu içeriği Bilim ve Teknik dergisinin YouTube kanalındaki Sesli Bilim bölümünden dinleyebilirsiniz) yer verilen araştırmada, zamanla yarıştığımız durumlarda yaptığımız hatalara odaklanmanın dikkatimizi dağıtarak daha fazla yanlış yapmamıza neden olduğu belirlenmiş.

Yaptığımız hatalar üzerine düşünmek hatalarımızı düzeltmek için bir fırsat olabilir. Ancak bu durum hata yapmanın duygusal sorumluluğunun üzerine aşırı derecede odaklanmamıza neden olmamalı.