Hava Kirliliği Bilişsel Becerilerimizi ve Sosyal İlişkilerimizi Olumsuz Etkiliyor
Hava kirliliği yalnızca fiziksel sağlığımızı değil, bilişsel performansımızı ve bununla bağlantılı olarak sosyal ilişkilerimizi de olumsuz etkileyebiliyor. Yeni bir araştırma, kirli havaya kısa süre maruz kalmanın bile beyin fonksiyonlarında değişikliklere yol açabildiğini ortaya koydu.
Werawad Ruangjaroon/iStockphoto.com
Günümüzde hava kirliliği, en ciddi çevre sorunlarından biri olarak öne çıkıyor. Solunum ve dolaşım sistemlerine zarar vererek baş ağrısından astım ve bronşite hatta akciğer kanseri gibi farklı hastalıklara yol açabiliyor. Hava kirliliğine neden olan başlıca maddeler, kükürt dioksitler, azot oksitler, karbon monoksit ve partikül maddelerdir. Fabrikalar, yapı ve altyapı çalışmaları gibi insan faaliyetleri ile trafikte havaya salınan gazlar sonucu ortaya çıkan bu partikül maddeler, havada asılı kalan katı (toz, kir gibi) ve sıvı damlacıklardan oluşuyor. Yoğun trafiğin olduğu alanlarda ve sanayi bölgelerinde bu kirleticilerin insan sağlığına etkisi ise daha da artıyor.
Son araştırmalar, hava kirliliğinin sadece fiziksel sağlığımızı değil, zihinsel işleyişimizi de etkileyebildiğini gösteriyor.
Kirli Hava Beynimizi Nasıl Etkiliyor?
Birmingham ve Manchester üniversitelerinden araştırmacıların yürüttüğü ve Nature Communications dergisinde yayımlanan bir çalışmada, 26 sağlıklı yetişkin incelendi. Katılımcılar, maruz kaldıkları hava koşullarına (kirli ya da temiz) ve nefes alma durumlarına (normal ya da burundan kısıtlı) göre dört gruba ayrıldı. Deneyde katılımcıların bulundukları gruba göre bir saat boyunca havadaki partikül madde oranı yüksek bir ortamda ya da temiz havada bulunmaları sağlandı. Katılımcıların solunumları da normal koşullarda ve burun klipsi takılarak kısıtlı olarak incelendi. Partikül madde içeren kirli hava, bir mumun yakılıp söndürülmesiyle oluşturuldu. Deneyden önce ve deneyden dört saat sonra yapılan bilişsel testlerle katılımcılarda çalışma belleği, seçici dikkat, duygu ifadesi ayırt etme becerisi ve psikomotor uyanıklık ölçüldü.
Teodoro Ortiz Tarrascusa / Alamy Stock Photo
Sonuçlar, kirli havaya bir saat maruz kalmanın bile seçici dikkat ve duygu ifadesi ayırt etme becerisini düşürdüğünü ortaya koydu. Nefes almanın burun yoluyla kısıtlanmasının ise bilişsel performans üzerinde anlamlı bir etkisi olmadı.
Seçici Dikkat ve Duygu İfadesi Tanıma Becerisi Nedir?
Seçici dikkat, çevremizdeki sayısız uyaran arasından belirli birine odaklanabilmemizi sağlayan önemli bir beceridir. Seçici dikkat sayesinde beynimiz gereksiz ya da dikkat dağıtan uyaranları adeta bir süzgeçten geçirir, böylece belirli bir uyarana ya da konuya odaklanabiliriz. Seçici dikkat sadece ders çalışma ya da problem çözme gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren faaliyetlerde değil, örneğin kalabalık bir ortamda arkadaşımızı fark etmek ya da kitaplıkta aradığımız bir kitabı bulmak gibi günlük yaşantımızdaki pek çok işlevde de rol oynar. Hava kirliliği bu beceriyi olumsuz etkilediğinde ise günlük yaşamdaki birçok işlevi sağlıklı bir biçimde yerine getirmekte zorlanabiliriz.
Duygu ifadesi ayırt etme becerisi ise bir kişinin yüz ifadesi, mimikleri, vücut duruşu, jestleri ve ses tonu gibi ipuçlarından hangi duyguyu yaşadığını anlayabilme yetisidir. Bu beceri, sosyal ilişkilerimizi sağlıklı sürdürebilmemiz ve çevremizdeki olası tehlikelere karşı zamanında önlem alabilmemiz açısından büyük önem taşır. Sosyal-bilişsel becerilerimiz zayıfladığında sosyal yaşantımızda çeşitli aksaklıklar yaşayabiliriz. Örneğin, birinin bir dükkândan telaşla ve korku dolu bir ifadeyle çıktığını fark edebilmek bizi temkinli davranmaya itmelidir. Ancak bu sinyali doğru şekilde algılayamazsak riskli bir durumda kalabiliriz.
Kirli havaya yalnızca bir saat maruz kalmak bile hem dikkat hem de duygusal ifadeleri tanıma becerimizi olumsuz etkiliyor. Üstelik bu etkiler anlık değil; kirli havaya maruziyetten dört saat sonra bile devam edebiliyor. Her ne kadar deney sonucunda bazı bilişsel becerilerin etkilenmediği görülmüş olsa da araştırmanın sonuçları hava kirliliği ile mücadele etmenin ne kadar önemli olduğunu açıkça gösteriyor.
Sözlük:
Psikomotor uyanıklık testi: Bu test ile dikkati bir görev üzerinde uzun süre tutma becerisi ölçülür.
Kaynaklar:
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39915448/
- Nim Tottenham, Todd A. Hare ve Betty Jo Casey; Behavioral assessment of emotion discrimination, emotion regulation, and cognitive control in childhood, adolescence, and adulthood. Frontiers in Psychology 2011; 2(39) https://doi.org/10.3389/fpsyg.2011.00039
- E. Bruce Goldstein; Bilişsel Psikoloji. çev: Okhan Gündüz, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2013.
Yazar hakkında
Dr. Öğr. Üyesi Mine İmren
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi
