Linux İşletim Sistemi Nedir? Nerelerde Kullanılır?

Fauzi Muda / iStock

Linux, farklı türde pek çok cihazda yaygın olarak kullanılan bir işletim sistemidir. Özellikle masaüstü bilgisayarlar, sunucular, akıllı telefonlar ve gömülü sistemlerde tercih edilir. Linux’un en önemli özelliklerinden biri, güvenlik konusunda gösterdiği üstün performanstır.

Linux Tarihçesi

Linux’u 1991’de, o sırada bir üniversite öğrencisi olan Linus Torvalds geliştirmeye başladı. “Freax” adıyla anılan bu proje, daha sonra geliştiricisinin adı (Linus) ile UNIX kelimesinin birleşiminden türetilen “Linux” adını aldı. UNIX, 1969 yılında Ken Thompson ve Dennis Ritchie tarafından Bell Laboratuvarları'nda geliştirilen bir işletim sistemidir.

Linus Torvalds, Linux işletim sisteminin kaynak kodlarını başından itibaren açık ve ücretsiz olarak paylaştı. Açık kaynaklı yapısı sayesinde kullanıcılar, Linux işletim sistemini kendi ihtiyaçlarına göre özelleştirip geliştirme olanağına sahiptir. Linux, en başta yalnızca bir işletim sistemi çekirdeği olarak geliştirilmiş olsa da zamanla dünyanın dört bir yanından geliştiricilerin katkılarıyla hataları düzeltildi ve yeni özellikler eklenerek desteklendi. Açık kaynak olmasının getirdiği bu avantaj ile Linux hızla büyüyüp gelişti.

Linux’un Kullanım Alanları

Linux hemen her bilgisayar platformunda kullanılabilir. Yaygın kullanım alanları şunlardır:

• Web Siteleri ve Sunucular:

İnternet sitelerinin büyük bir kısmında, Linux tabanlı yani Linux işletim sistemi yüklü sunucular üzerinde çalışır.

• Cep Telefonları:

Günümüzdeki çoğu akıllı telefon android tabanlı işletim sistemine sahiptir. Android işletim sistemi Linux tabanlıdır.

• Bilimsel Araştırmalar:

Bilimsel araştırmalarda kullanılan süper bilgisayarların çoğu Linux işletim sistemine sahiptir. Örneğin NASA’nın süper bilgisayarlarında Linux kullanılmaktadır.

• Ev Kullanımı:

Kişisel bilgisayarlarda Linux işletim sistemi Windows’a alternatif olarak kullanılabilir.

• Siber Güvenlik:

Siber güvenlik alanındaki araştırma ve çalışmalar için genellikle Kali Linux gibi özel olarak geliştirilmiş olan Linux dağıtımları tercih edilir.

Linux Dağıtımları

Linux çekirdeği, tek başına bir işletim sistemi değildir. Kullanıcı dostu masaüstü ortamları, paket yönetim sistemleri ve çeşitli yazılım destekleri ile birlikte sunulan Linux dağıtımları, Linux’un tam işlevli bir işletim sistemine dönüşmesini sağlar.

En Çok kullanılan Linux Dağıtımları:

• Ubuntu
• Pardus
  • Pardus, TÜBİTAK tarafından 2003 yılında geliştirmeye başlanan yerli bir Linux işletim sistemidir. TÜBİTAK Ücretsiz indirilebilen, hızlı ve güvenli olan bu sistem, eski bilgisayarlarda bile rahatlıkla çalışabilir. Özellikle kamu kurumları ve bireysel kullanıcılar için tasarlanan Pardus, Türkiye'nin teknolojik bağımsızlığına katkı sağlamayı hedeflemektedir.
• Debian
• Fedora
• Arch Linux
• Kali Linux
• Parrot OS
• CentOS
• openSUSE

Linux dağıtımları kullanıcı arayüzüne sahip olsa da birçok işlem Linux komutlarıyla terminal (komut satırı) üzerinden daha etkili bir şekilde gerçekleştirilebilir. Linux terminali, kullanıcıların komut satırı aracılığı ile sistemle doğrudan etkileşim kurmasını sağlayan bir arayüzdür.

Temel Linux Komutları

• mkdir komutu işletim sisteminde bulunulan ya da istenilen konumda yeni bir klasör oluşturur.
• touch komutu yeni bir dosya oluşturur.
• mv komutu ile dosya veya klasör taşınır.
• cp komutu ile dosya kopyalanır.
• echo komutu ile dosyaya yazı yazılır.
• ls komutu, bulunulan dizin içeriğini görüntüler.
• cd komutu ile dizin değiştirilir.
• pwd komutu ile bulunduğumuz dizin öğrenilir.
• rm komutu ile dizin ya da dosyalar silinir.
• cat komutu ile dosyalar okunur.

Komutların Çalıştırılması

Komutlar istenilen Linux dağıtımında çalıştırılabilir.

ls komutu:

Bulunulan dizindeki dosyaları ve klasörleri gösterir. ls komutunun yanına –l parametresi eklendiğinde dosya ve klasörleri detayları ile listeler. ls komutu –a parametresiyle kullanılırsa gizli dosyaları gösterir. ls komutu –la şeklinde kullanılırsa gizli olsun olmasın tüm dosyaları detaylarıyla listeler.

cd komutu:

cd komutu ile dizinler arası geçiş yapabiliriz. “home” cd kali komutu ile kali dizinine geçilir. cd kali/Desktop çalıştırıldığında ise direkt Desktop dizinine geçilir. cd .. komutu ise bir önceki dizine geri dönüşü sağlar.

mkdir komutu:

İstenilen dizine klasör oluşturur. mkdir bilimgenc komutu, bulunulan dizinde bilimgenc adlı bir klasör oluşturur. mkdir bilimgenc/test komutu ise daha önce oluşturulmuş klasörün içine klasör oluşturur.

touch komutu:

Touch komutunu kullanarak dosya oluşturabiliriz. touch bilimgenc.txt komutu ile bilimgenc.txt adlı bir dosya oluşturulur.

mv komutu:

Bu komut yardımıyla dosyalar taşınır. mv bilimgenc.text bilimgenc/ komutu bilimgenc.txt dosyasını “bilimgenc” klasörüne taşır.

echo komutu:

echo komutu ile dosyalara yazı yazılır. echo “Merhaba Bilim Genç”> bilimgenc.txt komutu çalıştırıldığında, bilimgenc.txt dosyasına tırnak içerisindeki ifadeyi yazar. echo “Merhaba Bilim Genç”>> bilimgenc.txt komutu bu dosyanın sonuna yeni bir satır ekler. Komutta “>” işareti kullanılırsa daha önce yazılan yazı silinir ve istenilen yazı yazılabilir, “>>” işareti kullanıldığında ise istenilen yazı daha önce yazılan yazının devamına eklenir.

cat komutu:

cat komutu dosyaların okunmasını sağlar. cat bilimgenc.txt komutu çalıştırıldığında bilimgenc dosyasının içerisindeki yazılar görüntülenir.

pwd komutu:

pwd komutu ile bulunulan dizin terminal ekranında görülebilir.

rm komutu:

rm komutu dosya veya dizinin silinmesini sağlar. rm bilimgenc.txt komutu çalıştırılınca bilimgenc.txt dosyası silinmiş olur. rm komutu ile klasör de silinebilir. Ancak iç içe klasörlerden oluşturulmuş bir yapı sadece “rm” komutu ile silinemez.

rm komutu –rf parametresi ile çalıştırıldığında ise klasörde farklı bir klasör veya dosya olsa bile silme işlemi yapılabilir.

Kaynaklar:

• https://www.kaspersky.com.tr/resource-center/definitions/linux
• https://web.deu.edu.tr/doc/lis/lis-1.html
• https://siber.inonu.edu.tr/linux-nedir-linux-tarihcesi-ve-temel-linux-komutlari/
• https://www.oracle.com/hu/linux/what-is-linux/
• https://www.ibm.com/think/topics/linux
• https://pardus.nevsehir.edu.tr/tr/pardus-nedir
• https://pardus.org.tr/pardus-tarihce/