“Plasticosis” Adı Verilen Yeni Bir Hastalık Keşfedildi

Imogen Warren/iStock.com

Gittikçe artan plastik kullanımı, yeryüzündeki tüm canlıların plastiğe maruz kalmasına neden oluyor. Örneğin planktonlardan mavi balinalara kadar 1.200’den fazla deniz canlısı türü plastik parçalarından olumsuz etkileniyor. Plastikler nedeniyle bu canlılarda sindirim sistemi yollarının tıkanması ve sindirim sisteminde ülser ya da deliklerin oluşması gibi sorunlar görülebiliyor. Ayrıca plastikler canlıların beslenme alışkanlıklarını değiştirebiliyor, iştahlarını azaltabiliyor ve bazı durumlarda açlıktan ölmelerine bile sebep olabiliyor.

Özellikle yutulan büyük boyuttaki plastikler parçalanarak 1 mikrometre (µm) ile 5 milimetre (mm) arasındaki mikroplastiklere veya 1 µm’den küçük nanoplastiklere dönüşebiliyor. Bu da plastiklerin sindirim sistemi tarafından emilip kan dolaşımı aracılığıyla tüm vücutta dolanmasına, doku ve organlarda birikmesine neden oluyor.

Çizim: Erhan Balıkçı

Credit: Andreas Mattern/ UFZ

Plastik boyutlarının karşılaştırılması

Plastiğe maruz kalmak canlılar üzerinde farklı sorunlara neden oluyor. Bu sorunlardan biri de fibröz. Fibröz, bir dokudaki ya da organdaki yoğun kolajen artışına bağlı olarak ortaya çıkan bir tür katılaşmadır. Dokuya zarar veren maddenin sürekli ortamda bulunması ve doku zararının sürekli tekrarlanması fibrözün oluşmasına yol açar. Fibröz, organların doğru çalışmasının engellenmesine, ileri boyutlarda organ kaybına ve otoimmün hastalıklara yani bağışıklık sisteminin kendi dokularına saldırmasına neden olabilir.

Plastik kirliliğine yoğun şekilde maruz kalan soluk gagalı yelkovan kuşları üzerinde yapılan bir araştırmada; plastik maruziyeti sonucu dokularının iltihaplandığı ve iltihaplanan dokuların iyileşme sürecinde kolajenin arttığı belirlendi. Bunun sonucunda da soluk gagalı yelkovan kuşlarının sindirim sistemi dokularında fibröz oluştuğu anlaşıldı. Araştırmada keşfedilen fibröz plastikten kaynaklandığı için hastalığa plasticosis adı verildi.

Çizim: Erhan Balıkçı

Fibröz oluşmuş doku

Araştırmacılar soluk gagalı yelkovan kuşlarının dokularında geri dönüşü olmayan hasara yol açabilen ve canlının ölümüne bile sebep olabilen plasticosis hastalığının sadece bu canlılarda değil farklı yabani canlılarda da görülebileceğini düşünüyor.

Görsel: Charlton-Howard ve ark., Science Direct

Soluk gagalı yelkovan kuşunun sindirim sisteminde oluşan fibröz.

Bilim insanları artan plastik kirliliği ile birlikte plasticosis gibi hastalıkların sadece başlangıç olduğunu, plastik kullanımının artarak devam etmesi hâlinde gelecekte benzer birçok hastalığın ortaya çıkabileceğini öngörüyor.

Bireysel olarak plastik kirliliğini nasıl engelleyebileceğimiz ile ilgili önerilere ise “Plastikler Nasıl Geri Dönüştürülür?” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Kaynak:

• Charlton-Howard, S. H., Bond, L. A. Rivers-Auty, J. Ve LAvers, L. J. (2023). ‘Plasticosis’: Characterising macro- and microplastic-associated fibrosis in seabird tissues. Journal of Hazardous Materials, https://doi.org/10.1016/j.jhazmat.2023.131090.