Tarımda Yapay Zekâ

PhonlamaiPhoto/iStockphoto.com

Yapay zekâ, sulama ve ilaçlama sistemlerinden toprak ve bitki analizine, hava durumu tahmininden zararlı tespitine kadar tarımda pek çok alanda kullanılıyor. Tarımda yapay zekâ kullanımı aynı zamanda dolaylı olarak biyoçeşitliliğin korunmasına, gıda güvenliğinin sağlanmasına ve iklim değişikliğiyle mücadeleye de katkı sağlıyor.

Tarımda yapay zekânın ilk kullanımı, 1985 yılında pamuk üretiminde gübreleme, yabancı ot kontrolü ve verim tahmini için geliştirilen bir simülasyon modeliyle başladı. Yapay zekâya dayalı sistemler, o günden bu yana gelişerek yaygınlaştı ve ülkemizde de yaklaşık son 25-30 yıldır çeşitli uygulamalarda karşımıza çıkıyor.

Yapay zekâ destekli tarım uygulamaları, veri toplama ve analizinde, ürün tahmini ve üretim planlamasında, zararlıların erken tespitinde ve otomatik tarım makinelerinin yönetiminde etkili bir şekilde kullanılıyor. Nesnelerin interneti (IoT), sensör ağları ve bulut bilişim gibi teknolojilerle bütünleşik çalışan bu sistemler, çevresel koşullara göre bilinçli kararlar almayı kolaylaştırıyor. Örneğin sadece hedef zararlılara yönelik doğru dozda tarım ilacı uygulanmasını mümkün kılarak hem verimi artırıyor hem de insan ve çevre sağlığını koruyor.

Scharfsinn86/iStockphoto.com

Yapay zekâ ayrıca bitki sağlığını takip edebiliyor, otonom ilaçlama araçlarını yönlendirebiliyor, modern sulama çözümleri sunabiliyor ve bitkilerin besin ihtiyaçlarını saptayabiliyor. Bu sistemler ürünleri sınıflandırma, depolama, kurutma ve atık yönetimi gibi hasat sonrası süreçlerde de yaygın olarak kullanılıyor.

NongAsimo/iStockphoto.com

Hayvansal üretimde de yapay zekânın yeri giderek artıyor. Hayvan davranışlarının izlenmesi, beslenme alışkanlıklarındaki değişimlerin belirlenmesi, hastalıkların erken teşhisi gibi konularda bu teknolojilerden yararlanılıyor. Örneğin yem ve su tüketiminin dengelenmesiyle verim artıyor. Ayrıca yem karma makinelerinde, sağım robotlarında, ortamdaki sıcaklık ve nem yanı sıra hayvanların kızgınlık takibinde, yüz tanıma ve canlı ağırlık tahmininde de yapay zekâdan yararlanılıyor. Bu sayede hayvanların sağlıklı kalmaları sağlandığı gibi bakımları da kolaylaşıyor.

Tarımsal üretim, yalnızca bitkisel veya hayvansal faaliyetlerle sınırlı olmayan, doğal kaynakların yönetiminden teknolojik uygulamalara, gıda güvenliğinden ekonomik kalkınmaya kadar uzanan, geniş ve çok yönlü, bütüncül bir süreç. Bu sürecin başlangıcından ürünlerin son tüketiciye ulaşmasına kadar olan her aşamasında üretim girdilerinin en verimli şekilde kullanılması ve tarımsal zararlılarla etkin mücadele için yapay zekâ uygulamalarından yararlanılıyor. Tarımda yapay zekâ teknolojilerinin kullanılması kadar bu teknolojileri anlayan ve etkin bir şekilde yönlendirebilen uzmanların yetiştirilmesi de önem arz ediyor. Çünkü yapay zekânın tarımdaki etkisi, üreticilerin bilgi düzeyi ve karar alma becerileri ile doğrudan ilişkili.

Küresel ölçekte tarımda yapay zekâ uygulamalarının yaygınlaşmasıyla birlikte bu alandaki pazar büyüklüğünün 2023 yılında 1,7 milyar dolar olduğu ve 2028'e kadar yaklaşık üç kat artarak 4,7 milyar dolara ulaşacağı tahmin ediliyor. Yapay zekâ destekli sistemler, gübre kullanımını %25 oranında azaltma ve toplam üretim giderlerinde de yaklaşık %10 tasarruf sağlama potansiyeline sahip. Ayrıca yapay zekâ, geleneksel tarım yöntemlerine kıyasla daha hızlı ve daha doğru analizler gerçekleştirebildiği için üreticilere gerçek zamanlı verilere dayalı bilinçli kararlar alma imkânı sağlıyor. Tarımda dijitalleşmenin desteklenmesiyle, tarımdan uzaklaşan genç neslin yeniden sektöre ilgi göstermesi de bekleniyor. >

Kaynaklar

• Anonim (2024). ​​Üniversiteler yapay zeka destekli projeleriyle tarım sektörüne güç katıyor. https://eski.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2024/tarimda-yapay-zeka.aspx. Erişim tarihi 15.04.2025
• Anonymous (2025). https://www.weforum.org/stories/2025/01/delivering-regenerative-agriculture-through-digitalization-and-ai/. Erişim tarihi 28.07.2025
• Karadeniz, A. T. (2024). Tarımda AI kullanımı. AgriTR Science, 6(2), 145-152.
• Çakmakçı, M.F. & Çakmakçı, R. (2023). Uzaktan Algılama, Yapay Zeka ve Geleceğin Akıllı Tarım Teknolojisi Trendleri. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (52), 234-246.
• Erdoğan, C. 2021. Sürdürülebilir Bitki Koruma Uygulamaları, Biyoçeşitlilik ve Öngörüler. Yayın Yeri: Sonçağ Akademi, Editör: Pakdemirli, B., Sivritepe, H. O., Bayraktar, Z., Takmaz, S. Pandemi Sonrası Yeni Nesil Tarım. Basım sayısı:1, Sayfa sayısı: 302, ISBN:978-625-7333-72-6, Bölüm Sayfaları:71-110.
• Özay, S. 2023. Yapay zekâ tarımda kullanılabilir mi? Tarım Ve Orman Dergisi. Mayıs-Haziran 2023 / Tarım Teknolojileri. https://www.turktarim.gov.tr/Haber/958/yapay-zeka-tarimda-kullanilabilir-mi. Erişim tarihi 15.04.2025
• Kanal B “Günce” TV Programı.  “Tarımda Yapay Zekâ Uygulamaları” Yayın Tarihi: 16.04.2025. https://www.youtube.com/watch?v=yMm4zAa2NWc. Kanal B.

• ‘‘Tarımda Yapay Zekâ Kullanımı’’ NTV Dijital beyin programı. Yayın Tarihi: 30.09.2024. https://www.youtube.com/watch?v=l1N1T2JR_Io

Yazar Hakkında:

Doç. Dr. Cem Erdoğan

Başkent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü ve

Gıda Tarım ve Hayvancılığı Geliştirme Enstitüsü