Tükenmez Kalem: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

Sky_Blue/iStock

Bu sesli yayına Bilim Genç Spotify, Google Podcasts, Apple Podcasts ve YouTube kanalları üzerinden de ulaşabilirsiniz.

1930’lu yıllarda yaşadığınızı düşünün. Ailenize ya da bir arkadaşınıza mektup yazacaksınız. Dolma kalemi aldınız elinize ve başladınız yazmaya. Derken... Hay aksi! Kalemden mürekkep sızıyor. Mektubunuz mahvoldu! Yeni bir kâğıt alıp başka bir dolma kalemle tekrar başladınız yazmaya. Aman! Bu kez de elinizi yanlışlıkla kâğıda sürdünüz ve mürekkep geç kuruduğu için kâğıdın her tarafına dağıldı. Canınızı sıkmayın! Dünyanın başka bir yerinde benzer sıkıntıları yaşayan Biro kardeşler icatlarıyla hem kendilerinin hem de sizin sorununuza çare buldu bile: tükenmez kalem.

Gudella/iStock

Tükenmez Kalemi Kim İcat Etti?

Günümüzden binlerce yıl önce insanlar ucu sivri aletlerle taşların ve kil tabletlerin üzerine yazılar yazdı. Zaman geçtikçe bu malzemeler yerini papirüs, parşömen ve bugünkü kâğıda bıraktı. Eski Mısırlılar yazı yazmak için ince kamış şeritlerinden yapılmış ucu sivri kalemler kullanıyordu. Kalem ucunu, ezilen çeşitli bitkilerin suyla karıştırılmasından elde ettikleri mürekkep benzeri sıvıya batırarak yazıyorlardı. Zamanla yazı yazmak için kullanılan aletler de giderek çeşitlendi. Bugün kullandığımız tükenmez kalemin icadı içinse 20. yüzyılı beklemek gerekiyordu.

ABD’li John J. Loud 1880’li yıllarda tükenmez kaleme benzer bir kalem geliştirmişti. Loud bunu deri üzerine işaretleme yapmak için kullanıyordu. Ama bu kalem deri üzerinde işe yarasa da iş kâğıt gibi pürüzsüz bir yüzeye yazmaya gelince mürekkep sızdırmaya başlıyordu. Dolayısıyla çok da kullanışlı bir ürün değildi.

designsstock/iStock

İlk Tükenmez Kalem

1930’lu yıllarda Macar gazeteci Laszlo Biro işi gereği dolma kalemi çok fazla kullanıyordu. Mürekkebin kalemin içinden sık sık kâğıda akmasından ve kâğıt üzerinde geç kurumasından usanan Biro bu soruna çare aramaya başladı. 

Farklı denemeler yapan Laszlo Biro, kalemin ucuna bir döner bilye yerleştirmeyi düşündü. Bilyenin mürekkebin sızmaması için yuvasına kolayca oturması ama bir yandan da rahatça dönebileceği bir alana sahip olması gerekiyordu. Laszlo Biro düşüncesini başarıyla hayata geçirerek tükenmez kalemi icat etti. Kimyager olan kardeşi George Biro ise daha yoğun olan ve daha hızlı kuruyan mürekkep geliştirdi. Biro kardeşlerin icat ettiği tükenmez kalemin bilyesi, içinde mürekkep bulunan ince bir tüpe bağlanıyordu. Kalem, kâğıdın üzerinde hareket ettikçe bilye dönüyor ve tüpten topladığı mürekkebi kâğıdın üzerine yavaş yavaş bırakıyordu. Böylece mürekkep kâğıdın üzerine düzgün bir şekilde dağılıyordu.

Science & Society Picture Library/Getty Images

Biro kardeşler tarafından tasarlanan tükenmez kalem

1938 yılında patenti alınan tükenmez kalem satışa sunulduktan sonra büyük ilgi gördü ve çok sayıda sipariş aldı. 1950 yılında Marcel Bich tükenmez kalemin lisans haklarını Biro kardeşlerden alarak kendisi üretmeye başladı. Bich’in şirketi şu an dünya çapında her gün 20 milyondan fazla tükenmez kalem satıyor.

worradirek/Getty Images

Her ne kadar hayatımızı kolaylaştırsa da tükenmez kalemin olumsuz bir yönü var. Mürekkebi bittikten sonra atılmak üzere yani tek kullanımlık şekilde üretilen bu kalemlerin plastik kısımları doğada kendiliğinden parçalanmıyor. Bu da çevreyle ilgili ciddi endişelere yol açıyor.

Kaynaklar:

• Stoyles, P., Pentland, P., A’dan Z’ye İcatlar ve Mucitleri, Çev.: T. Parlak, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
• Turner, T., Mills, A., Gifford, C., Tarih Yazan 100 İcat Dünyamızı Şekillendiren Parlak Buluşlar, Çev.: F. C. Dansuk, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
• Ferris, J. ve ark., Dünyayı Değiştiren Fikirler, Çev.: Z. Arık Tozar, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.
• Ellyard, D., Kim Neyi Ne Zaman İcat Etti, Çev.: U. Mutlu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2017.