Yapay Zekâ Okuryazarlığı: AILit Çerçevesiyle Tanışın!
Yapay zekâ (YZ) hayatımızın bir parçası hâline geldi. Günümüzde sosyal medyadan dijital asistanlara kadar birçok alanda YZ sistemleriyle karşılaşıyoruz. Peki bu hızlı dönüşüme ne kadar hazırız? Yapay zekâyı sadece kullanmak yeterli mi?
Bymuratdeniz/iStockphoto.com
Günümüzde sosyal medyadan dijital asistanlara, oyunlardan çevrimiçi öğrenme platformlarına kadar pek çok alanda yapay zekâ (YZ) sistemleriyle karşılaşıyoruz. Bu teknolojiler hayatımızı kolaylaştırsa da onları yalnızca kullanmak değil, nasıl çalıştıklarını ve etkilerini anlamak da giderek daha önemli hâle geliyor. Örneğin bir yapay zekâ sisteminin nasıl karar verdiğini, hangi verilerle eğitildiğini ve bu verilerin önyargı içerip içermediğini sorgulamak, teknolojiyi daha bilinçli ve sorumlu bir şekilde kullanmamıza yardımcı olabilir.
Avrupa Komisyonu ve Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD) öncülüğünde geliştirilen AI Lit (AI Literacy) – Yapay Zekâ Okuryazarlığı Çerçevesi bu ihtiyaca yanıt vermeyi amaçlıyor. Code.org’un da katkı sunduğu bu çerçeveyle gençlerin yalnızca teknoloji kullanıcıları değil, aynı zamanda bilinçli teknoloji rehberleri olmaları teşvik ediliyor. Bu çerçevenin temel amacı, kullanıcıların yapay zekâ sistemlerini anlamasını, karar alma süreçlerinde nasıl kullanacağını bilmesini ve olası riskleri fark etmesini sağlamak olarak sıralanabilir.
Neden Yapay Zekâ Okuryazarı Olmalıyız?
YZ ile sürekli iç içeyiz ancak bu etkileşim, çoğu zaman YZ sistemlerinin nasıl çalıştığına dair bir farkındalık olmadan gerçekleşiyor. Oysa YZ sistemleri, bizden topladıkları verilerle öğreniyor ve karar veriyor. Bu süreçler yeterince anlaşılmazsa dezenformasyon, önyargı ve dijital eşitsizlik gibi sorunlarla karşılaşılması kaçınılmaz.
Bu nedenle YZ’yı sadece kullanmak değil, onunla ilgili eleştirel ve etik bir bakış açısı geliştirmek büyük önem taşıyor. AILit bizlere tam da bu becerileri kazandırmayı hedefliyor.
AILit Hangi Becerilere Odaklanıyor?
AILit çerçevesi, yapay zekâ okuryazarlığını üç temel başlıkta ele alıyor:
- Bilgi (Knowledge): YZ sistemlerinin nasıl çalıştığını, hangi verilerle beslendiğini, insan zekâsından farklarını ve sistemlerdeki önyargı olasılıklarını anlamayı kapsar.
- Beceri (Skills): Problem çözme, eleştirel düşünme, yaratıcılık ve takım çalışması gibi temel 21. yüzyıl becerilerinin geliştirilmesini amaçlar.
- Tutum (Attitudes): Sorumluluk alma, meraklı olma, empati kurma ve teknolojik değişime uyum sağlama gibi olumlu yaklaşımlar kazandırmayı hedefler.
Dört Etkileşim Alanı
AILit, öğrencilerle yapay zekâ arasındaki ilişkiyi şu dört etkileşim alanında inceliyor:
YZ ile Etkileşim Kurma: Yapay zekânın farkında olmak, sunduğu içerikleri sorgulamak, doğruluğunu değerlendirmek
YZ ile Üretim Yapma: Yaratıcı içerikler üretirken YZ araçlarından etik olarak faydalanmak
YZ’yı Yönetme: YZ ile insan arasındaki görev dağılımını bilinçli şekilde yapmak, YZ’yı net ve etkili talimatlarla yönlendirebilmek
YZ Tasarlama: Bir YZ sisteminin amacı, nasıl çalıştığı, hangi amaçla üretildiği ve neye hizmet ettiği hakkında düşünmek; bu sayede eleştirel bakış geliştirmek
Yapay Zekâ Okuryazarlığı çerçevesi, gençlerin sadece tüketen değil, teknolojiye yön veren bireyler olarak yetişmesini amaçlıyor. Bunun için gençlerin bu teknolojiyi yalnızca kullanmakla kalmayıp onu bilinçli bir şekilde yönlendirmeyi de öğrenmesi gerekiyor. AILit gibi çerçeveler, bu dönüşüm için eğitimde önemli bir adım niteliğinde.
Kaynaklar:
- OECD & European Commission. (2025). AILit Framework for AI Literacy
Yazar Hakkında:
Çelebi Kalkan
Murat Kantarcı Bilim ve Sanat Merkezi’nde Eğitmen
