Eriyonit Mineralinin Akciğer Kanseri Üzerine Etkisi

Bu çalışmanın çıkış noktası, eriyonit mineralinin yaygın olduğu alanlarda , akciğer kanseri vakalarına bağlı ölüm oranlarındaki fazlalığın fark edilmesi oluşturmuştur. Bu nedenle Türkiye genelindeki akciğer kanserine bağlı ölüm oranları araştırılmış, eriyonit mineralinin yaygın olduğu alanlar ile bir paralellik olup olmadığı üzerinde durulmuştur.

Yapılan araştırma belgesel araştırma niteliğindedir. Bu nedenle belgesel kaynak derlemesi yöntemi kullanılmıştır. Eriyonitin yayılış alanlarının belirlenmesinde literatür taraması yapılmış, haritaların oluşturulmasında ise Arc. GİS.10 proğramı kullanılmıştır.

Yapılan literatür taramasında, eriyonitin akciğer kanserine neden olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Hastalığın eriyonit mineraline bağlı olarak üç yolla bulaştığı (hava, su ve temas) anlaşılmıştır. Bu nedenle her üç yolla en fazla bulaşmanın olduğu iller belirlenerek, bu alanlara ait CBS ortamında haritalar hazırlanmış, ve bu illere ait ölüm vakaları tablo haline getirilmiştir. Türkiye’deki diğer illere ait akciğer kanserine bağlı ölüm oranları da belirlenerek tablo halinde veriler düzenlenmiş ve eriyonitin yaygın olduğu alanlarda ölüm oranlarının fazla olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca yapılan araştırma sonucunda en etkili bulaşma yolunun solunum yoluyla bulaşma olduğu tespit edilmiştir.

Giriş

Eriyonit, ısı-su yalıtımına, aşınmaya ve kimyasal maddelere çok dayanıklı lifli yapıda bir silikat mineralidir. Eriyonit asbeste benzeyen, volkanik bölgelerdeki toprakta bulunan zeolit çeşididir ve asbeste göre daha güçlü kanserojen etkiye sahip olduğu belirlenen bir mineraldir (Metintaş, 2013). Mezotelyoma’lı akciğer örneklerinde yapılan elektron mikroskop çalışmaları, hastalığın nedeninin iğne şekilli erionit kristallerine bağlı olduğunu ortaya koymuştur. Mezotelyoma’ya sebep olan eriyonitten daha ince lifsi yapıya sahip mordenit (eriyonit gibi zeolit türü mineral) içinde aynı durum geçerlidir(Köktürk,1995).

Lifsi yapısı nedeniyle yün ve pamuk ipliği gibi eğrilebilir, kumaş biçiminde dokunabilir ya da dövülerek keçe haline getirilebilen asbest ve benzeri olan eriyonit, antik çağlardan 19. yüzyılın sonlarına kadar giysi, çanak, çömlek, kandil fitili ve savaş zırhı yapımında yaygın olarak kullanılmıştır. Eriyonitin ticareti ve sanayide kullanılması 19. yy sonlarında ülkemizde zengin eriyonit yataklarının bulunup işletilmesiyle başlamıştır. 20. yy başlarından itibaren su borularında sızmaya karşı izolasyon malzemesi olarak, çatı kaplamada kullanılan levhaların üretimde, yer karoları imalatında, gemi sanayinde, beton üretiminde, ses izolasyonunda, çeşitli dekorasyon malzemesi üretiminde, sürtünmeye karşı direncinden dolayı çeşitli araba parçaları üretiminde giderek artan oranda kullanılmıştır.

Eriyonitin kullanım alanlarının artmasına bağlı olarak ülkemizde görülen akciğer kanserine bağlı ölüm vakalarının artması problem durumu olarak belirlenmiş ve bu nedenle akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları ve eriyonitin ülkemizdeki yayılış alanları arasındaki paralelliğin belirlenmesine yönelik olarak, çalışma şekil almıştır.

Amacı

Eriyonitin yaygın olarak görüldüğü alanlar ile bu alanlarda görülen akciğer kanseri vakaları arasındaki bağlantının ortaya konulması.

Bu amaca ulaşabilmek için aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:

1. Eriyonit mineralinin yayılış gösterdiği alanlarda en çok hangi kanser türüne rastlanmaktadır?

2. Eriyonit mineralinin yayılış gösterdiği alanlarda akciğer kanserine bağlı ölüm sayıları ne kadardır?

3. Eriyonit mineralinin yaygın olmadığı alanlardaki akciğer kanserine bağlı ölüm sayıları ne kadardır?

4. Eriyonit mineralinin yaygın olduğu alanlar ile yaygın olmadığı alanlar arasında akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları arasında belirgin fark var mıdır?

Yapılan çalışmada, eriyonitin ülkemizdeki dağılımı ile akciğer kanserine bağlı ölüm vakıalarının Türkiye’deki dağılışı arasındaki paralellik, harita üzerinde görsel olarak ortaya konulmuştur. Bu nedenle, özellikle Sağlık Coğrafyası alanında yapılacak çalışmalara sağlayacağı katkı nedeniyle önem arz etmektedir.

Yöntem

Yapılan araştırma tarama modeli niteliğindedir. Tarama modeli; geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır (Karasar, 2010). Araştırmanın evrenini, Türkiye de eriyonit (zeolit) mineralinin bulunduğu iller oluşturmaktadır. Yapılan çalışmada elde edilen veriler, CBS ortamında, Arc. GİS. 10.1 proğramı kullanılarak analiz edilmiş, konuyla ilgili haritalar hazırlanarak, eriyonitin dağılış alanları ve bu alanlarda görülen akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları görselleştirilmiştir. Tablolar ise Excel ortamında hazırlanmıştır.

Araştırmada eriyonite bağlı olarak kanser vakıa sayıların tespitinde TÜİK ve Sağlık Bakanlığına ait veriler esas alınmıştır. Belgeler incelenmiş ve karşılaştırma yöntemi ile sonuca varılmaya çalışılmıştır. Elde edilen veriler ışığında, eriyonitin bulaşma yollarına göre (hava, temas ve su yolu) illere ait haritalar hazırlanmıştır. Bu illere ait akciğer vakalarına ait ölen hasta sayıları tespit edilerek, yeni bir harita hazırlanmış ve ölüm sayıları ile bulaşma yolları karşılaştırılarak en çok hangi yolla hastalığın yaygınlaştığı ve ölüm oranlarının arttığı belirlenmeye çalışılmıştır.

Sonuç ve Tartışma

Bulgular
Elde edilen veriler çerçevesinde hazırlanan tablo ve haritalar incelendiğinde, eriyonit mineralinin yaygın olduğu alanlarda akciğer kanseri nedeniyle ölen hasta sayılarında belirgin bir fazlalığın olduğu görülmektedir.

Eriyonit mineralinin en yaygın olduğu alanlarda ve erionitin diğer görüldüğü alanlarda, Akciğer kanserine bağlı ölüm sayılarında, erionitin görülmediği alanlara oranla belirgin bir fazlalık olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.

Nevşehir ilimiz 2673 kişi ile en fazla ölüm vakıasının yaşandığı ildir.

Türkiye’ de eriyonit mineralinin bulunmadığı alanlar incelendiğinde en fazla ölüm sayısının 91 kişi ile Aydın iline, en az sayının ise 12 kişi ile Kilis iline ait olduğu görülmektedir. Bu veriler eriyonit minerali ile Akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları arasında bir paralelliğin olduğunu göstermektedir.

Sonuç

Yapılan çalışma sonunda elde edilen bulgular; eriyonitin görüldüğü iller ile akciğer kanseri vakaları arasında bir paralellik olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda akciğer kanserine bağlı ölüm oranlarının bu alanlarda diğer alanlara göre daha fazla olduğu da tespit edilmiştir.

Türkiye’de tespit edilen Akciğer Kanseri vakalarının ve erionit dağılımı arasındaki paralelliğin Coğrafi Bilgi Sistemi yardımıyla görselleştirmesi yoluyla yapılan bu çalışmada, “eriyonit mineralinin yayılış alanları ile akciğer kanseri vakıalarının en fazla görüldüğü alanlar birbirine paraleldir” hipotezi doğrulanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla eriyonit mineralinin yaygın olduğu iller ve bu illerdeki akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları araştırılarak, diğer illerdeki akciğer kanserine bağlı ölüm vakıaları ile karşılaştırılmıştır.

Yapılan çalışma sonucunda; diğer illere göre akciğer kanserine bağlı ölüm vakıalarının erionit mineralinin yaygın olduğu illerde daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen veriler ile erionit mineralinin yaygın olduğu ve akciğer kanserine bağlı ölüm vakıalarının görüldüğü illere ait haritalar hazırlanmış, aralarındaki paralellik görsel olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Ülkemizde CBS kullanılarak yapılan, sağlık coğrafyası alanındaki çalışmaların son derece sınırlı olması yapılan çalışmayı önemli kılmaktadır.

Öneriler
1. Türkiye’de eriyonit mineralinin yaygın olduğu alanların daha detaylı haritaları hazırlanmalıdır. Hazırlanacak haritalar sayesinde yerleşime uygun olmayan alanlar tespit edilebilir.
2. Ülkemizde eriyonit/zeolit varlığının ortaya konulduğu alanlarda, zeolit minerallerine ait oluşumlar, daha sık aralıklarla alınmış örneklerle, daha detaylı incelenmeli ve eriyonit mineralinin “varlığı” ya da “yokluğu” net olarak ortaya konulmalıdır.
3. Eriyonitin kullanıldığı alanlarda kişi ve çevre sağlığına yönelik daha dikkatli taramalar yapılmalı ve halk sağlığını koruyucu önlemler alınmalıdır.
4. Mimaride asbest gibi eriyonit kullanımı da yasaklanmalıdır.

Kaynaklar

- Atabey, E., Tıbbi Jeoloji. TMMOB Jeoloji Müh. Odası Yayını, Yayın No:88, 2005.
- Barış,Y. İ., "Türkiye’de Asbest ve Eriyonit İle İlgili Akciğer Hastalıkları", İstanbul (http://www.mesothelioma-tr.org/ulusal/asbest2.html), 2005. (Erişim Tarihi:18.12.2013).
- Barış,Y., Atabey ,E., "Türkiye’de Mesleksel ve Çevresel Hastalıklar", İstanbul (http://www.mesothelioma-tr.org/ulusal/asbest2.html). (ErişimTarihi:18.12.2013).
- Kavak, O., Dalgıç, A., Şenyiğit, A., "İnsan Sağlığına Etki Eden Mineraller ve Analiz Yöntemleri", Dicle Tıp Dergisi. Cilt:31, Sayı:1, 69-75, 2009.
- Karasar, N., "Bilimsel Araştırma Yöntemleri", Nobel Yayınları. Ankara, 2010.
- Köktürk, U., "Zeolit Minerali ve Çevre Sağlığına Etkileri", Endüstriyel Hammaddeler Sempozyumu, İzmir, 1995.
- Örgün, Y. ve ark., "Natural and anthropogenic radionuclides in rocks and beach sands from Ezine region (Çanakkale), Western Anatolia, Turkey". Applied radiation Isotope, 2007.
- Örgün, Y. ve ark., "A Study Of Indoor Radon Levels In Rural Dwellıngs Of Ezine (Çanakkale, Turkey) Using Solid-State Nuclear Track Detectors, Radiat Prot Dosimetry, 131: 379-384, 2008.
- Türk Kanser Araştırma ve Savaş Kurumu Derneği (http://turkkanser.org.tr/news.php?id=60). (Erişim Tarihi: 15.12.2013)

Ekip Tanıtımı

Ferhat Babacan

Furkan Ali Yalçın

Ödüller:

Tübitak Ortaöğretim Öğrencileri Proje Yarışması Coğrafya Alanı 2.'liği

ODTÜ Uluslararası ESRI Kullanıcıları Konferansı Yarışması 1.'liği