logo
Menü
Giriş yap Üye ol
  • Anasayfa Anasayfa
Popüler Bilim

Popüler Bilim

Soru - Cevap

Soru - Cevap

Tasarla ve Yap

Tasarla ve Yap

Deneyler

Deneyler

Bilim Genç TV

Bilim Genç TV

Gökbilim

Gökbilim

Yeryüzü

Yeryüzü

Sesli Yayın

Sesli Yayın

Bilim Çizgi

Bilim Çizgi

Periyodik Tablo

Periyodik Tablo

Yeryüzü

Bunu Biliyor muydunuz?

Yarışmalar

Yarışmalar

  • Popüler Bilim Bilim Genç' i Tanıyın
    • - Bilim Genç Hakkında
    • - Ekibimiz
    • - İçerik Kullanım Şartları
    • - İletişim
  • Bilim Genç TÜBİTAK’ın dijital ortamda ücretsiz popüler bilim yayınıdır.

logo
Arama
Giriş yap
  • Popüler Bilim Popüler Bilim
  • Soru - Cevap Soru - Cevap
  • Tasarla ve Yap Tasarla ve Yap
  • Deneyler Deneyler
  • Bilim Genç TV Bilim Genç TV
  • Yarışmalar Yarışmalar
  • Gökbilim Gökbilim
  • Yeryüzü Yeryüzü
  • Sesli Yayın Sesli Yayın
  • Bilim Çizgi Bilim Çizgi
  • Bunu Biliyor muydunuz? Bunu Biliyor muydunuz?
  • Periyodik Tablo Periyodik Tablo
  • Popüler Bilim Bilim Genç' i Tanıyın
    • - Bilim Genç Hakkında
    • - Ekibimiz
    • - İçerik Kullanım Şartları
    • - İletişim
  • Bilim Genç TÜBİTAK’ın dijital ortamda ücretsiz popüler bilim yayınıdır.

Çivi Kullanılmadan Yapılan Bir Köprü mü? Cambridge Matematik Köprüsü

Bilim Genç Kafede Bilim Etkinliği: Uzayı ve Yıldızları Neden Araştırıyoruz?

Dijital Obez miyim? Dijital Araçların Aşırı Kullanımı Yaşam Memnuniyetimizi Azaltıyor!

Tek Sağlık Nedir?

Geri Dönüştürülmüş Plastik Gerçekten Çevre Dostu mu?

Bilim Genç Kafede Bilim Etkinliği: Sıfırın Altında Bilim: Antarktika ve Arktik Maceraları

Kadınlar Erkelerden Daha Fazla Uykuya mı İhtiyaç Duyuyor?


Klima: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

Mehmet Sığırcı
29/08/2022

Yaz aylarında serinlemek için kullandığımız en önemli cihazlar olan klimalar ne zaman ve nasıl icat edildi? Klimalar nasıl soğutuyor? Gelin hep birlikte öğrenelim.

Klima: Kim, Ne Zaman İcat Etti?

M-Production/iStock

Yaz sıcaklarını iyiden iyiye hissettiğimiz bugünlerde en çok ihtiyaç duyduğumuz şey kendimizi serin tutmak. Bunun için bazen gün içinde özellikle öğle saatlerinde kapalı alanlardan çıkmamayı tercih ederken, bazen soğuk içecekler ve yiyecekler tüketiyor, bazen de vantilatör kullanarak serinlemeye çalışıyoruz. Fakat hava sıcaklıkları çok yüksek olduğunda bu yöntemler yeterince işe yaramayabiliyor. İşte böyle anlarda klima öne çıkıyor. Günümüzde serinlemek için evlerde, ofislerde ya da araçlarda yoğun şekilde kullanılan klimalar özellikle bazı şehirlerde yaz aylarının vazgeçilmezi hâline geldi. Peki klimalar ne zaman ve nasıl icat edildi? Klimalar nasıl soğutuyor? Gelin hep birlikte öğrenelim.

batuhan Toker/iStock

Klimayı Kim İcat Etti? 

"Klimanın mucidi kim?" sorusunu cevaplamadan önce klimanın icadından önceki döneme göz atalım. Eski dönemlerde aşırı sıcaklara karşı kendilerini serin tutmak isteyen Mısırlılar kapılarının önüne ıslak bez asmak gibi yöntemler denediler. Romalılar su kemerleriyle şehre taşıdıkları suyu evlerinin duvarlarının üzerinden akıtarak serinlemeye çalıştılar.

Havanın soğutulmasıyla ilgili önemli gelişmeler 16. yüzyıldan sonra yaşandı. 1758’de ABD’li devlet adamı ve mucit Benjamin Franklin ve Cambridge Üniversitesinde profesör olan John Haddley yaptıkları deneylerde bazı sıvıların hızlı bir şekilde buharlaştırılması sonucu havanın soğutulabileceğini belirlediler. 1820’li yıllarda İngiliz mucit Michael Faraday amonyağı yüksek basınç altında sıkıştırıp sıvılaştırarak ve ardından buharlaştırarak laboratuvarındaki havayı soğutabileceğini keşfetti.

1851’de John Gorrie adlı bir doktor sarı humma hastalarını serin tutmak için odaların tavanında asılı bir buz havzasıyla odaları soğutmaya çalıştı. Soğuk hava ağır olduğu için yukarıdan aşağı doğru iniyordu. Buz, ABD'deki donmuş göl ve akarsulardan hastane odalarına taşınıyordu. Bu zorluğun üstesinden gelmek isteyen Gorrie kompresör yardımıyla buz oluşturan bir makine tasarladı. Maddi imkânsızlıklar nedeniyle geliştirdiği teknolojiyi satışa sunamadı ancak icadı modern klima ve soğutmanın temelini oluşturdu.

SBS Eclectic Images/Alamy

John Gorrie’nin buz yapma makinesi

Günümüzdekine Benzer İlk Klima

Günümüzde kullandığımız klimaların çalışma sistemine benzeyen ilk klimalar ise 1902 yılında ABD’li mühendis Willis Carrier tarafından icat edildi. O yıllarda, artan sıcaklık ve değişen nem dengesi nedeniyle matbaalarda kullanılan kâğıtlar genleşip büzüşüyordu. Bu da baskı yapılırken renklerin düzgün çıkmamasına yol açıyordu. Matbaa şirketi, Carrier’ın çalıştığı firmaya başvurarak bu soruna çare bulmalarını istedi. Bunun üzerine çalışmalarına başlayan Carrier daha önceki yıllarda geliştirilmiş mekanik soğutma çalışmalarından yararlanarak bugün klima olarak adlandırdığımız bir makine icat etti. Havayı soğuk suyla doldurduğu borulardan geçirerek soğutan Carrier ortamdaki nemi kontrol altına aldı. Carrier’ın o dönemde geliştirdiği klima 30 tonluk devasa bir makineydi.

The Smithsonian Magazine

Carrier’ın icat ettiği klima

Günümüzde çok daha küçük boyutlarda çok daha kullanışlı klimalar üretilse de çalışma ilkesi Carrier’ın icat ettiği klimadan çok da farklı değil.

Klima Nasıl Çalışır?

Klimalar, “Gazlar sıvı hâle geçerken ısı verir, sıvılar gaz hâle geçerken ısı alır.” ilkesine göre çalışır. Evlerde ve iş yerlerinde yaygın olarak kullanılan klimalar genellikle “iç ünite” ve “dış ünite” olmak üzere iki parçadan oluşur. İç ünite evin içine, dış ünite ise dışına yerleştirilir. Klimadaki kompresör, klimanın içindeki klima gazını sıkıştırır ve sıvı hâle dönüştürür. Bu süreçte açığa çıkan ısı fan yardımıyla klimanın dış ünitesinden dışarıya atılır. Sıvı hâldeki klima gazı genişleme vanasından geçtikten sonra basıncı düşer ve gaz hâline dönüşür. Bu sırada odadan çekilen sıcak havadan ısı alarak sıcak havayı soğutur. Soğuk hava iç ünitedeki buharlaştırıcıdan odaya verilir. Soğuk hava odadaki mevcut hava ile karışarak ısıyı ve nemi düşürür. Klima çalıştığı sürece bu işlemler bir döngü şeklinde devam eder.

Çizim: Bilgin Ersözlü

Yazımızı sonlandırmadan önce klimanın yalnızca yaz aylarında serinletme amacıyla değil kışın ısıtma amacıyla da kullanıldığını söyleyelim. Biz klimaların nasıl soğuttuğunu anlattık, ısıtma mekanizmasının detaylarını öğrenme işini de sizlere bırakıyoruz.

Kaynaklar:

  • Stoyles, P. ve Pentland, P., A’dan Z’ye İcatlar ve Mucitleri, Çev.: Turan Parlak, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, 2019.
  • İdin, Ş., “Klima Nasıl Çalışır?”, Bilim Çocuk, Sayı 250, 2019.
  • https://www.livescience.com/45268-who-invented-air-conditioning.html
  • https://www.asme.org/topics-resources/content/global-cooling-the-history-of-air-conditioning
  • https://ungo.com.tr/2021/07/klimanin-icadi-ve-calisma-prensibi/ 
Konu
İcatlar
Klima

paylaş

En Çok Okunan Makaleler

Lise Öğrencileri İçin 2025 Yılı TÜBİTAK Bilim Kamplarına Katılım Başvuruları Başladı!

Duyurular • 02-01-2025

Bilim Genç’e İçerik Hazırlamak İster misiniz?

Duyurular • 12-05-2025

Chandra, Yeni Tip Kozmik Nesneden Gelen Düzenli Sinyaller Tespit Etti

Haberler • 30-05-2025

Pestisit Nedir? Pestisitler Zararlı mıdır?

Haberler • 30-04-2025

Kozmik Gezegen Otopsisi: Yıldızına Yaklaşarak Atmosferine Dalan Gezegen

Gökbilim • 29-04-2025

Gökyüzünde Gezegen Şöleni

Haberler • 25-01-2025

Keçilerin Göz Bebekleri Neden Dikdörtgen Şeklindedir?

Soru - Cevap • 15-02-2025

Astronot Suni Williams Uzay Yürüyüşünde Rekor Kırdı

Haberler • 31-01-2025

Meşhur Matematik Problemi: ‘‘Taşınan Kanepe Problemi’’ Çözüldü

Haberler • 30-01-2025

Anadolu Parsının En Net Görüntüsü Kaydedildi

Haberler • 07-12-2024

Bilim Genç Logo
Tekrardan Hoşgeldiniz!

Bilim Genç’in kozmik derinliklerinde yolculuğa başlamak için giriş yapın.

Bir hesabınız yok mu? Üye olun

Sayfayı Paylaş
Twitter'da paylaş telegram'da paylaş Whatsapp'da paylaş facebook'da paylaş
Bağlantıyı kopyala
baylaş