Antarktika’da Bir Atmosfer Bilimci

Dr. Murat Aydın 1971 İstanbul doğumlu. İlkokul, lise ve üniversiteyi İstanbul’da okudu. Boğaziçi Üniversitesi Kimya Mühendisliği Bölümü’nden mezun olduktan sonra 1993'de doktora öğrencisi olarak ABD'ye gitti. Doktorasını Miami Üniversitesi’nde deniz ve atmosfer kimyası üzerine yaptıktan sonra 2000 yılında doktora sonrası araştırmacı olarak Kaliforniya Üniversitesi Irvine Kampüsü’ne geçti. Halen araştırmacı doçent doktor pozisyonunda atmosfer kimyası üzerine araştırmalarına devam ediyor. Uzmanlık alanı buz içine sıkışmış hava kabarcıklarını analiz ederek atmosferin geçmişini araştırmak. 

Güney Kutbu’ndaki istasyondan çekilmiş kutuptaki buz hava alanının fotoğrafı. Ağır araçlar bir LC-130 (C-130 ile aynı uçak ama kayaklar üstünde) yüklüyorlar. Sol tarafta uçakların yakıt depoları görünüyor. Kutuptaki Amerikan istasyonuna gelip giden neredeyse bütün malzeme ve insanlar bu uçaklarla taşınıyor. 

Dr. Murat Aydın, Bilim Genç okurları için Antarktika seferindeki tecrübe ve gözlemlerini bizlerle paylaştı.

TÜBİTAK Bilim Genç: Antarktika seyahatlerinizden bahseder misiniz?

Dr. Murat Aydın: Bugüne kadar Antarktika’ya dört kere gittim: 2005-2006, 2008-2009, 2014-2015, 2015-2016. Bu sene de beşinci defa gideceğim. İlk seyahatim ABD’nin Antarktika’daki araştırma üssü McMurdo üzerinden Batı Antarktik Buz Tabakası bölgesine idi. Proje ile ilgili daha detaylı bilgi almak isteyen okurlar internet sitesini ziyaret edebilir: http://www.waisdivide.unh.edu.

İkincisi Güney Kutbu’na, daha küçük ölçekli, bir senelik bir buz sondajı projesi içindi. Üçüncü ve dördüncü ziyaretim de yine Güney Kutbu’na orta ölçekli bir buz sondaj projesi içindi. Buz sondaj projelerini merak eden okurlar, http://www.spicecore.org/ adresini ziyaret edebilir. Bu sene Güney Kutbu’na yine aynı proje için gidiyorum. Bu projelerin tamamı ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF) tarafından finanse ediliyor.

Bizim buz sondajı kampımız. Ana istasyona 3 km uzaklıkta. Büyük kırmızı - beyaz silindirik çadırın içinde görülen sondaj için kullandığımız matkap. Diğer yapılar ısınmak, kıyafet değiştirmek vb. amaçlar için kullanılıyor.

TÜBİTAK Bilim Genç: Ziyaretlerinizi biraz detaylandıracak olursak, Antarktika’da yaptığınız araştırma ve gözlemleri anlatır mısınız?

Dr. Murat Aydın: Benim ilgi alanım buz tabakasından elde edilebilecek eski hava örneklerini araştırmak. Atmosferde çok düşük düzeylerde bulunan gazların zaman içinde iklime bağlı olarak nasıl ve ne miktarda değiştiğini anlamaya çalışıyorum. Biraz daha açalım. Antarktika’dan sondajlanan bütün buz önce 1 metrelik parçalar halinde ABD'ye, Denver'daki Ulusal Buz Çekirdeği Laboratuvarı’na geliyor. Biz oraya gidip kendi örneklerimizi kesip laboratuvarımıza alıyoruz. Buz örneklerinin içindeki havayı ayırıp gaz kromotografisi-kütle spektrometresi (GC/MS) ile analiz ediyoruz. Bu yöntemde incelediğimiz havanın içindeki gazları uçuculuklarına göre birbirinden ayırdıktan sonra iyonlaştırarak kütlelerine bağlı olarak tayin ediyoruz.

Çalışmalarımızda ethan, karbonil sülfit, metil klorür, metil bromür gibi atmosferde trilyonda bir yani ppt seviyelerinde olan gazlar ile ilgili ölçümler yapıyoruz. Bu gazlar havada karbondioksit ya da metan gazlarından çok daha düşük seviyelerde bulunuyor. Yaptığımız analizler sayesinde  atmosferde olan değişimleri ve bu değişimlerin sebeplerini öğrenmeyi hedefliyoruz. Örneğin metil klorür seviyesi 400 ppt’den 500 ppt’ye çıkmış durumda. Bu artışın dünya üzerindeki hangi değişimlerle bağlantılı olabileceğini araştırıyoruz.  

Güney Kutbu'ndaki Amerikan istasyonunun (Amundsen-Scott İstasyonu) fotoğrafı. 

TÜBİTAK Bilim Genç: Antarktika’da araştırma yapmaya nasıl karar verdiniz?

Dr. Murat Aydın: Doktoramı tamamlamak üzereyken iş arıyordum. Tesadüfen bu konuda doktora sonrası araştırmacı arayan biriyle çalışmaya başladım. Biraz tesadüf yani. Planlanmış bir şey değil. Sonra çok ilginç geldi ve devam ettim. 
TÜBİTAK Bilim Genç: Peki, Antarktika'dan döndükten sonra Antarktika konusunda neler yaptınız? 

Dr. Murat Aydın: SPICECORE (South Pole Ice Core) projesi benim liderliğim altında yürüyor. Antarktika günlük hayatımın bir parçası, özellikle de son 4-5 senedir.

Güney Kutbu'nda buz sondajını yapan grubun tam Güney Kutup Noktası’nda 2015-2016 sezonu sırasında çekilmiş hatıra fotoğrafı. Solda en önde siyah giyinmiş olan benim. 

TÜBİTAK Bilim Genç: Son olarak,Türkiye'nin bölgede etkin rol oynaması için ne yapılması gerektiği ile ilgili görüşlerinizle bitirelim.

Dr. Murat Aydın: Türkiye’nin Antarktika konusunda daha etkin rol alabilmesi için öncelikle kutup bölgelerinde bilimsel araştırma konusunda uzmanlaşmış bir genç nesle ihtiyacı var. İşe doktora ve doktora sonrası araştırmaları düzeyinde yurt dışındaki tecrübeli üniversitelerle iş birliği yaparak başlamak gerekiyor. 

2014-2015 sezonunda yukarıdaki fotoğrafta görülen sondaj çadırı içerisinde çekilmiştir. Sondaj çalışmasının nasıl başladığını ve çıkardığımız 2 metrelik buz kütlesini görebilirsiniz.