Ay Görevleri: Ay’a Neden Gidiyoruz?

Elen11 / iStock

Uzay yarışının başladığı 1950’li yıllardan itibaren Ay’a ulaşmak amacıyla çok sayıda uzay aracı geliştirildi. Ancak 1980'li ve 1990’lı yıllarda Ay görevlerine duyulan ilgi azaldı. Son yıllarda ise Ay, uzay araştırmaları için tekrar popüler hedeflerden biri hâline geldi. Yakın bir gelecekte Ay’ın yüzeyinde kalıcı yaşam alanları inşa edildiğine tanık olabiliriz. Bu yazıda ise bugüne kadar Ay’a gönderilen önemli uzay araçlarını tanıtacak ve gelecek Ay projelerini anlatacağız.

Rusya

Detlev Van Ravenswaay /Science Photo Library

Luna 9 uzay aracını Ay’ın yüzeyinde gösteren bir çizim

Ruslara ait Luna 2 uzay aracı Ay’ın yüzeyine temas eden ilk uzay aracı oldu. Bir itki sistemine sahip olmayan uzay aracı, 13 Eylül 1959 tarihinde kasıtlı olarak Ay yüzeyine çarptırıldı. Üzerinde manyetometre ve mikrometeor dedektörü bulunan Luna 2’nin elde ettiği ölçümler sayesinde, Ay’ın kayda değer bir manyetik alanının ve Dünya’daki Van Allen Radyasyon Kuşakları’na benzer bir radyasyon kuşağının olmadığı anlaşıldı.

Yine Ruslara ait olan Luna 3, Ay’ın Dünya’dan görünmeyen yüzünün fotoğrafını çekmek için tasarlanan bir uzay aracıydı. Luna 3, Ay’ın arka yüzünün ilk fotoğraflarını 7 Ekim 1959 tarihinde Ay’dan 63.500 km uzaktayken çekti.

Neden Ay’ın Hep Aynı Yüzünü Görürüz?

Alexandr Yurtchenko / Alamy

Ay’ın Dünya’dan görünmeyen yüzünün detaylı çizimi

Luna 9, Ay’a yumuşak iniş yapan ve Dünya dışında bir gök cismine inmeyi başaran ilk uzay aracı oldu. Luna 9, 3 Şubat 1966 tarihinde Ay yüzeyine başarılı bir iniş gerçekleştirdi ve üç gün boyunca Ay’dan Dünya’ya veri gönderdi. Luna 9, Ay’ın yüzeyinden fotoğraflar gönderen ilk uzay aracı oldu.

Yumuşak ve Sert İniş Ne Demek?

NASA/JPL-Caltech

Bir uzay aracının veya roketin bir gök cisminin yüzeyine zarar görmeden inmesine yumuşak iniş denir. Temel olarak gök cismine temas etmek için planlanan ve muhtemelen uzay aracının ciddi hasar alacağı inişler ise sert iniş olarak isimlendirilir.

Amerika Birleşik Devletleri

ABD’nin Ay’a yumuşak iniş amacıyla geliştirilen ilk projesi Surveyor programıydı. Surveyor 1 uzay aracı, Luna 9’un başarısından dört ay sonra, 2 Haziran 1966 tarihinde Ay’a yumuşak iniş yapmayı başardı. 1966-1968 yılları arasında gerçekleştirilen yedi görevden beşi başarılı bir şekilde Ay’ın yüzeyine ulaştı.

Ay’a İlk İnsanlı Yolculuk: Apollo Projesi

Detlev Van Ravenswaay / Science Photo Library

Apollo projesinin amacı Ay’a insan göndermekti. 1961 yılında başlayıp 1972 yılında sonlanan projenin toplam maliyeti 28 milyar dolardı. Bu tutar günümüzde 280 milyar dolara karşılık geliyor.

Proje kapsamında toplam 11 görev gerçekleştirildi. İlk dört uçuş gerekli ekipman ve sistemlerin testi için yapıldı. Kalan yedi görevin altısında -Apollo 11, 12, 14, 15, 16 ve 17- Ay’a ulaşılabildi. Ay’a ulaşan toplam insan sayısı 24 iken, bunlardan 12’si Ay’ın yüzeyine indi.

İlk insanlı Ay görevi olan Apollo 7 uçuşu 1968 yılında yapıldı. Ay’a insanlı ilk iniş ise Apollo 11 göreviyle 1969’da gerçekleştirildi. Ay’a ulaşan son insanlı uzay görevi ise 1972 yılında gerçekleştirilen Apollo 17 oldu.

NASA

Fotoğrafta, Apollo 11 görevi sırasında, Ay’ın yüzeyindeki deney düzeneklerinin kurulumunu gerçekleştiren Edwin Eugene Aldrin görülüyor.

Apollo 11, Ay yüzeyine başarılı bir şekilde insan taşıyan ilk uzay görevi oldu. 20 Temmuz 1969 tarihinde iki astronot ilk kez Ay’ın yüzeyine ulaştı. Neil Armstrong Ay’ın yüzeyine ayak basan ilk insan oldu. Görev sırasında Ay’ın yüzeyinden toplanan toz ve kayaç örnekleri Dünya’ya getirildi. Görev sonucunda Ay yüzeyinde üç yeni mineral keşfedildi. Bu minerallerden birine Apollo 11 astronotlarının isimlerinden esinlenerek Armalcolite adı verildi. Ayrıca görev sırasında Ay’ın yüzeyine yerleştirilen sismograf cihazı ile Ay’ın tektonik olarak aktif bir gök cismi olup olmadığı incelendi.

Çin

Çin, 14 Aralık 2013 tarihinde Ay’a inen Chang’e 3 uzay aracıyla Ay’a yumuşak iniş yapabilen üçüncü ülke oldu. Görev sırasında Chang’e 3, Yutu isimli keşif aracını taşıyordu. Yutu, Ay’ın yüzeyinde hâlâ aktif olarak görev yapmaya devam ediyor. Projenin hedefi ise Ay’ın yüzey özelliklerini, Ay’ın yüzeyindeki toz parçacıklarının ve kayaçların bileşimini ve Ay’ın kabuk katmanının yapısını birkaç yüz metre derinliğe kadar incelemek.

CNSA

Chang’e 5 uzay aracı

Çin’e ait Chang’e 4 ise 3 Ocak 2019 tarihinde Ay’ın arka yüzüne başarılı bir şekilde inen ilk uzay aracı oldu. Chang’e 4, Yutu-2 isimli bir de keşif aracı taşıyordu. Projenin temel hedefleri Ay’ın yüzeyindeki toz parçacıklarının ve kayaçların kimyasal bileşimini incelemek, Ay’ın yüzey sıcaklığındaki değişimleri ölçmek; ayrıca taşıdığı radyo teleskop ile Ay’ın yüzeyinden astronomik gözlemler yapmak, kozmik ışınımı ve Güneş etkinliğini incelemek.

Çin’in Ay’dan örnek getirme projesi olan Chang’e 5 uzay aracı, 1 Aralık 2020 tarihinde Ay yüzeyine indi ve 1,7 kg Ay toprağını 16 Aralık 2020 tarihinde Dünya’ya getirmeyi başardı.

Böylece Çin, Ay’dan örnek getirebilen üçüncü ülke oldu. Diğer iki ülke ise ABD ve Rusya.

Hindistan

Hindistan’a ait Chandrayaan-1 yörünge aracı 8 Kasım 2008 tarihinde Ay etrafında bir yörüngeye yerleştirildi ve 10 ay boyunca görev yaptı. 14 Kasım 2008 tarihinde taşıdığı sonda kasıtlı olarak Ay yüzeyine çarptırıldı. Projenin amaçları Ay’ın yüzeyinin 3 boyutlu ve yüksek çözünürlüklü haritalarını elde etmek, Ay yüzeyindeki kimyasal elementlerin dağılımını haritalandırmak ve yüzeyin altında katı hâlde su bulunup bulunmadığını araştırmak.

Ay’da Su Var mı?

ISRO/NASA

Hindistan’a ait Chandrayaan-3 uzay aracı

Chandrayaan-1'in üzerinde bulunan ve NASA tarafından geliştirilen Ay Mineraloji Haritalayıcısı isimli cihaz sayesinde, 2008 yılında, Ay’da ilk kez su keşfedildi. Minerallerin içinde kristalleşerek hapsolmuş hâlde bulunan su, Ay’ın kutup bölgelerindeki kraterlerin güneş ışığı almayan kısımlarında yer alıyor. Sonraki yıllarda yapılan gözlem ve ölçümlerle de bu keşif doğrulandı.

Chandrayaan-2 uzay aracında bulunan Vikram isimli iniş modülü 6 Eylül 2019 tarihinde Ay’a yumuşak iniş denemesi gerçekleştirdi ancak başarısız oldu.

NASA/Goddard/Arizona State University

Çarpışma bölgesinin Vikram iniş modülünün Ay’ın yüzeyine çarpmadan önce ve çarptıktan sonraki görüntüleri NASA’ya ait LRO yörünge aracı tarafından çekildi.

Chandrayaan-3, 23 Ağustos 2023 tarihinde Ay’ın güney kutbuna yakın bir bölgeye yumuşak iniş gerçekleştirdi. Böylece Chandrayaan-3, Ay’ın güney kutbuna inen ilk uzay aracı, Hindistan ise Ay’a yumuşak iniş yapabilen dördüncü ülke oldu. Chandrayaan-3 uzay aracı, Vikram isimli bir iniş modülü ve Pragyan isimli minik bir yüzey aracı taşıyor. Ay’ın yüzeyine başarıyla yumuşak iniş yapılmasıyla yüzey aracının test edilmesi ve Ay yüzeyinde bilimsel deney yapılması hedefleri de gerçekleştirilmeye çalışılacak.

Gelecek Ay Görevleri

Artemis Projesi

NASA’nın Artemis projesinde insanların tekrar Ay’a dönüşü ve Ay’ın yüzeyinde kalıcı yaşam alanları kurulması amaçlanıyor. Bu sayede gelecekte Güneş sisteminin derinliklerine yapılması planlanan insanlı yolculuklar için deneyim kazanılabilecek.

Artemis I

NASA

Artemis I görevi sırasında çekilen bu fotoğrafta, Orion’un güneş panellerine yerleştirilen kameradan Ay ve Dünya görülüyor.

Artemis projesinin ilk aşaması olan Artemis I görevi 16 Kasım 2022 ve 11 Aralık 2022 tarihleri arasında başarıyla gerçekleştirildi. Görev sırasında astronotları Ay’a taşıyacak Orion kapsülü ve SLS roketi başarıyla test edildi. Orion kapsülü Ay etrafında iki tur atarak 11 Aralık 2022 tarihinde Dünya’ya başarılı bir şekilde geri döndü.

Artemis II, III ve Sonrası

Projenin ikinci aşaması olan Artemis II görevi sırasında dört kişiden oluşan mürettebat, Ay etrafındaki yörüngede tur attıktan sonra Dünya’ya geri dönecek. Artemis II görevinin 2025 yılında tamamlanması hedefleniyor.

Artemis III göreviyle ise 1972’den sonra ilk kez Ay yüzeyine insan gönderilmesi ve ilk kez bir kadının Ay yüzeyine ayak basması planlanıyor. Görev sırasında astronotlar Ay’ın güney kutbuna inecek. Geçmişte yapılan araştırmalarda Ay’ın güney kutbunda bulunan kraterlerin hiç güneş ışığı almayan bölgelerinde katı hâlde su olduğu belirlenmişti. Artemis projesi kapsamında Ay’da kurulması planlanan kalıcı üslerin Ay’ın güney kutup bölgesine inşa edilmesinin nedeni de su ve yakıt ihtiyacını buradan karşılamak.

NASA

Daha sonraki Artemis görevleriyle Ay etrafında bir uzay istasyonu kurulması ve Ay’ın yüzeyinde kalıcı yaşam alanlarının inşa edilmesi planlanıyor.

Türkiye’nin Ay Araştırma Programı

Milli Uzay Programı’nda yer alan Ay Araştırma Programı ile ülkemiz de Ay’da uzay araştırmaları gerçekleştiren az sayıdaki ülke arasında yer alabilecek.

TÜBİTAK UZAY

Ay'a Sert İniş Projesi’nde kullanılacak uzay aracı

Ay Araştırma Programı’nın ilk aşaması olan Ay'a Sert İniş Projesi’nde Ay'ın yörüngesine ulaşılması ve Ay’ın yüzeyi ile ilk temasın gerçekleştirilmesi hedefleniyor. Ay’a sert iniş yapacak uzay aracımızın 2024’te fırlatılması planlanıyor. TÜBİTAK UZAY; uzay aracının tasarlanması, geliştirilmesi, test edilmesi, fırlatılması ve diğer operasyonlarından sorumlu. Ay’a sert iniş görevinde Delta V Uzay Teknolojileri A.Ş. tarafından geliştirilen hibrit itki teknolojisi kullanılacak.

Delta V

Delta V tarafından geliştirilen Hibrit İtki Sistemi

Programın ikinci aşaması olan Ay'a Yumuşak İniş Projesi’nde ise amaç yumuşak iniş yöntemi ile Ay yüzeyine ulaşılması. Bu aracın 2028 yılında Ay’a gönderilmesi planlanıyor.

Kaynaklar:

• https://nssdc.gsfc.nasa.gov/nmc/spacecraft/display.action?id=1966-006A
• https://www.nasa.gov/mission_pages/apollo/missions/index.html
• https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0265964622000029
• https://www.planetary.org/space-policy/cost-of-apollo
• https://www.nasa.gov/audience/forstudents/5-8/features/nasa-knows/what-was-apollo-program-58.html
• https://curator.jsc.nasa.gov/lunar/
• https://www.isro.gov.in
• https://www.nasa.gov/specials/artemis/
• https://www.planetary.org/articles/water-on-the-moon-guide
• https://moon.nasa.gov/exploration/moon-missions/