Matematikte Kullanılan İşaret ve Semboller Nasıl ve Ne Zaman Ortaya Çıktı?

mohd izzuan / iStock

İlk çağlarda insanların sadece sürülerindeki hayvan sayılarını belirlemek için ihtiyaç duyduğu matematik bugün akıllı telefonlardan otomobillere birçok teknolojik aracın üretiminde kullanılıyor. Hava durumu tahminlerinin doğruluğu da yine matematiksel hesaplara dayanıyor. Matematik bilimi geliştikçe kullanılan işaret ve semboller de gelişti. Örneğin eski zamanlarda toplama işlemi sözcüklerle belirtiliyordu: “2+3=5” işlemi “2 sayısı 3 ile toplandığında 5’e eşit olur.’’ şeklinde ifade ediliyordu. Ancak daha karmaşık işlemlerde sürekli sözcüklerin kullanılması kafa karışıklığına neden oluyordu. Bu yüzden matematikçiler kendilerince bazı kısaltmalar kullanmaya başladı. Bu kısaltmalar zamanla benimsenip evrensellik kazandı. Gelin şimdi matematikte en sık kullanılan işaretlerin ve sembollerin nasıl ve ne zaman ortaya çıktığına hep birlikte göz atalım.

Toplama İşareti (+): Toplama işareti ilk kez 1489 yılında Johannes Widmann tarafından yazılan Mercantile Arithmetic isimli bir metinde geçti. Latince “ve” anlamına gelen “&” teriminden kısaltıldığı düşünülüyor. Eskiden bu işaret Latincede aşağıdaki şekilde ifade ediliyordu.

Neuevector / iStock

Çıkarma İşareti (-): Tarihi Eski Mısır ve Antik Yunan’da yaşamış matematikçilere kadar uzanmasına rağmen çıkarma işareti 16. yüzyılda Avrupa’da popülerlik kazandı.

Çarpma İşareti (x): Çarpma işlemini belirten “x” işareti ilk kez 1631 yılında İngiliz matematikçi William Oughtred tarafından kullanıldı. Çarpma işareti olarak daha sık kullanılan “.” işareti ise ilk kez Gottfried Wilhelm Leibniz tarafından kullanıldı. Leibniz 1698 yılında John Bernoulli’ye çarpma işlemi için kullanılan işaretle denklemlerde genellikle bilinmeyen değerler için kullanılan “x” işareti birbirine karışabileceğinden dolayı çarpma işlemlerinde  “.” işaretini kullanacağını belirten bir mektup yazdı.

Bölme İşareti (÷): Alman matematikçi Michael Stifel bölme için parantez açma işaretini kullandı. 1544 yılında basılan Arithmetica Integra isimli kitabında 24/8 işlemini 24(8 ile ifade etti. 1659 yılında ise bölme işlemi Johann Rahn tarafından ilk kez “÷” işaretiyle gösterildi. Ardından 1684 yılında Leibniz hem bölme işlemi hem de iki sayının birbirine oranı için “:” işaretini kullandı.

Eşittir İşareti (=): 1557 yılında ilk kez matematikçi Robert Recorde tarafından kullanıldı. Recorde eşitliği ifade etmek için iki paralel çizgi seçtiğini ve hiçbir şeyin bu çizgiler kadar eşit olamayacağını belirtti. İşaret o tarihten itibaren evrensel olarak kullanıldı.

Karekök İşareti (√): Karekök işareti ilk olarak 1525 yılında Christoff Rudolff tarafından kullanıldı. Rudolff ikiden büyük dereceli kökleri ifade etmek için indis yerine farklı semboller kullandı. Ancak günümüzde ikiden büyük dereceli bir kök indis sayının büyütülmesiyle ifade ediliyor. Örneğin a∈R⁺ ve n>2 olmak üzere  ⁿ√a  sayısı.

Sonsuzluk İşareti (∞): Sonsuzluk işareti ise 1655 yılında İngiliz matematikçi John Wallis tarafından icat edildi. Diğer matematikçiler ve filozoflar tarafından benimsenen bu işaret günümüzde temel bilimlerde ve popüler kültürde yaygın olarak kullanılıyor.

Pi Sembolü (π): Sonsuzluk demişken π sayısından bahsetmeden olmaz. Herhangi bir dairenin çevresinin çapına bölündüğünde elde edilen bu oran, sonsuz uzunluktaki sayılardan oluşur. Yaklaşık olarak 3,14 olarak hesaplanan π sayısını ilk olarak 1706 yılında William Jones kullandı.

Kaynaklar:

• https://www.cantorsparadise.com/tracing-the-origins-of-mathematical-symbols-π-σ-f-x-16e7868ee2a2
• https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Miller/mathsym/operation/
• https://www.britannica.com/science/infinity-mathematics
• https://www.scientificamerican.com/article/what-is-pi-and-how-did-it-originate/