Nisan Ayında Gökyüzünde Neler Oluyor?

Gökyüzü Koordinat Sistemi

Dünya üzerindeki bir noktanın konumunu belirlerken enlem ve boylam bilgilerinden yararlanırız. Peki, gökcisimlerinin örneğin yıldızların, gezegenlerin ve uyduların gökyüzündeki konumlarını nasıl belirleyebiliriz?

Dünya’dan baktığımızda gökyüzünü yavaşça hareket eden devasa bir küre şeklinde görürüz. Kürenin yarısı ufkun üzerinde diğer yarısı ise ufkun altındadır. Gökcisimleri, merkezinde Dünya’nın olduğu varsayılan bu kürenin yüzeyindedir. Çok eski zamanlarda insanların Dünya’yı evrenin merkezi olarak düşünmelerinin nedeni belki de bu yanılgıydı (aslında gökcisimlerinin gökyüzündeki konumlarının değişmesinin nedeni Dünya’nın kendi ekseni ve Güneş etrafındaki hareketidir).

Gökcisimlerinin gökyüzündeki konumlarını belirlemek için farklı koordinat sistemleri kullanılır.

Bu sistemlerden biri olan ekvator koordinat sisteminde gökyüzü merkezinde Dünya’nın olduğu devasa bir küreye benzetilir. Yarıçapı sonsuz kabul edilen bu küre gökküre olarak isimlendirilir. Gökkürenin kutup noktaları ve Ekvator düzlemi Dünya’nın coğrafi kutupları ve ekvatoru ile çakışır.

Gök ekvatoru, gökküreyi güney ve kuzey yarımküre olmak üzere iki eşit parçaya ayırır. Gökcisimlerinin konumları belirlenirken, Dünya üzerindeki bir noktanın konumunun belirlenmesinde kullanılan enlemin ve boylamın karşılıkları olan “dik açıklık” ve “sağ açıklık” kavramlarından yararlanılır. Örneğin dik açıklık, gök ekvatorunun kuzeyindeki ya da güneyindeki bir gökcisminin gök ekvatoruna derece cinsinden uzaklığını belirtir.

Dik açıklığın başlangıç noktası gök ekvatorudur. 90 derece kuzey dik açıklığıysa kuzey gök kutbudur. Güneş ışınlarının ilkbaharda ekvatora dik geldiği anda Güneş’in bulunduğu nokta sağ açıklığın başlangıç noktası kabul edilir. Bu nokta gök ekvatoruyla Dünya’nın yörünge düzleminin yani tutulum çemberinin iki kesişim noktasından biridir.

Gökyüzü koordinat sistemlerinde mesafelerin açılarla ifade edildiğini söylemiştik. Bir gökcisminin (örneğin Ay, gezegenler, gökadalar ya da bulutsular) gökyüzünde görünen büyüklüğü, iki gökcismi arasındaki mesafe ya da bir gökcisminin ufkun üzerindeki yüksekliği açı değerleri ile verilir. Örneğin 2 Nisan’da gökyüzünde birbirine yakın görünecek Mars ve Satürn arasındaki mesafe yaklaşık 1 derece olacak ve her iki gökcismi ufkun üzerinde yaklaşık 25 derece yükselecek.

Peki, gökyüzündeki bu mesafeleri nasıl ölçebiliriz? Aslında bu sorunun cevabı hayli basit: elimizle. Bir parmağımızın ucunun genişliği yaklaşık 1 derece, yumruğumuzun genişliği yaklaşık 10 derece, bir karışımızın genişliği ise yaklaşık 20 derecedir. Siz de 30 Nisan’da dolunay evresindeyken Ay’ın açısal büyüklüğünü elinizle ölçmeyi deneyebilirsiniz.

Nisan Ayında Ay ve Gezegenler

Ay, yörünge hareketi sırasında 8 Nisan’da Dünya’ya en uzak, 20 Nisan’da ise en yakın konumda olacak. Bu konumlardayken iki gökcismi arasındaki mesafe sırasıyla 404.150 km ve 368.715 km.

Merkür, 1 Nisan’da alt kavuşum noktasında yani Merkür yörünge hareketi sırasında Güneş ile Dünya arasından geçecek. Bu konumdayken Merkür ile Güneş arasındaki açısal mesafe çok küçük olduğundan Merkür birkaç hafta boyunca Güneş ile doğup Güneş ile batacak. Merkür nisan ayının ortasından sonra doğu ufkunun üzerinde gün doğumundan hemen önce ortaya çıkmaya başlayacak. Merkür, 29 Nisan’da en büyük batı uzanımı konumunda.

Venüs, nisan ayı boyunca Güneş’in batışından sonra batı ufkunun üzerinde olacak. Batı gökyüzünün en parlak cismi olan ve nisan ayının ilerleyen günlerinde ufkun üzerinde giderek yükselen Venüs, ayın son günlerinde yaklaşık iki saat boyunca gözlemlenebilecek.

Nisan ayının son günlerinde birbirlerine yaklaşan Venüs’ü ve Ülker Açık Yıldız Kümesi’ni birlikte gözlemleyebilirsiniz. Yedi Kız Kardeş ve Yedi Kandilli Süreyya olarak da bilinen Ülker Açık Yıldız Kümesi görece genç yıldızlardan oluşur.

Mars, nisan ayının başında gece yarısından yaklaşık üç saat sonra güneydoğu ufkunun üzerinden Satürn’le birlikte doğuyor. Mars ve Satürn 2 Nisan’da yakın görünümde. Her iki gezegeni Yay Takımyıldızı’nda bulabilirsiniz. Ayın ilerleyen günlerinde daha erken doğmaya ve Satürn’den uzaklaşmaya başlayan Mars, şafak vakti güneşin aydınlığında kayboluncaya kadar gözlemlenebilir.

Jüpiter, nisan ayında gece yarısından önce doğu ufkundan doğacak. Jüpiter ay boyunca Aslan Takımyıldızı’nda olacak. 3 Nisan’da Jüpiter ve Ay yakın görünümde. Her iki gökcismi Güneş’in doğuşundan yaklaşık üç saat önce ufkun üzerinde en yüksek noktaya ulaşacak.

Satürn, nisan ayı boyunca gece yarısından kısa süre sonra güneydoğu ufkunun üzerinde ortaya çıkıyor. Gün aydınlanana kadar gözlemlenebilecek Satürn’ü Yay Takımyıldızı’nda bulabilirsiniz. Satürn 7 Nisan’da Ay ile yakın görünümde. Bu tarihte Satürn, Mars ve Ay’ı güney-güneydoğu ufkunun üzerinde birlikte gözlemleyebilirsiniz.

1 Nisan saat 23.00, 15 Nisan saat 22.00 ve 30 Nisan saat 21.00’de gökyüzünün genel görünümü