Sinir Sistemi Nedir? Sinir Sistemini Oluşturan Organlar Neler?

K_E_N/iStock.com

Sinir Sistemi Nedir?

Sinir sistemi, vücudun komuta merkezidir. Sinir sistemi aracılığıyla hareketler, düşünceler ve otomatik tepkiler kontrol edilir. Ayrıca solunum ve sindirim gibi diğer yaşamsal faaliyetlerin kontrolü de sinir sistemi tarafından gerçekleştirilir. Sinir sistemi iki bölümden oluşur. Bunlar merkezî sinir sistemi ve çevresel sinir sistemidir.

Merkezî Sinir Sistemi Nedir?

Merkezî sinir sistemi, vücudun işlem merkezidir. Beyin ve omurilikten oluşur. Merkezî sinir sisteminin parçalarından biri olan beyni, vücudun tüm fonksiyonlarını kontrol eden merkezi bir bilgisayar gibi düşünebilirsiniz. Beyin ne düşündüğümüzden, ne hissettiğimizden, nasıl öğrenip hatırladığımızdan, nasıl hareket ettiğimizden ve konuştuğumuzdan sorumludur. Aynı zamanda kalp atımı ve sindirim gibi vücutta otomatik yapılan işlevleri de kontrol eder.

SciePro/iStock.com

İnsan beyni

Beyin işlevlerine göre farklı bölümlere ayrılır.

Beynin Bölümleri Neler?

Beyin üç ana bölümden oluşur. Bunlar serebrum, beyincik (serebellum) ve beyin sapıdır. Serebrum, beynin üst kısmında bulunan en büyük bölümüdür.

Çizim: Umut Aybek

Serebrum

Serebrum; görme, işitme, konuşma, öğrenme, problem çözme, duygu oluşumu, düşünme, hareket kontrolü gibi işlevlerde rol oynar. Dört ana loptan oluşur. Bunlar ön lop, yan lop, arka baş lop ve şakak lobudur.

blueringmedia/ iStock.com

Beyincik ise başın arkasında, temporal ve oksipital lopların altında yer alan, beynin yumruk büyüklüğündeki kısmıdır. Beyinden yaklaşık 8 kat daha küçüktür. Fakat 50 milyardan fazla (beyindeki tüm sinir hücrelerinin yarısından fazla) sinir hücresi barındırır. Beyinciğin görevi, bilinçli olarak yapılan kas hareketlerini koordine etmek ve hareket hâlindeyken duruş ve dengenin korunmasını sağlamaktır. Yapılan çalışmalarla beyinciğin duygu, düşünce ve sosyal davranışlardaki rollerinin yanı sıra bağımlılık, otizm ve şizofrenideki olası rolü araştırılıyor. Beyincik “küçük beyin” olarak da biliniyor.

Çizim: Umut Aybek

Beyincik

Beynin bir diğer bölümü olan beyin sapı ise beyin ve omuriliği birbirine bağlayan kısımdır. Nefes alma, kalp atım hızı, kan basıncı, yutma sindirim gibi otomatik olarak gerçekleşen birçok vücut fonksiyonunu kontrol eder.

Çizim: Umut Aybek

Beyin sapı

Beyin sapı; pons, omurilik soğanı ve orta beyinden oluşur. Pons, omurilik soğanı ve orta beyin beyne giren ve beyinden çıkan mesajları kontrol ve koordine etmek için birlikte çalışır.

Openstax

Orta beyin göz hareketlerinde; pons mimiklerin kontrolü, rüya görme, işitme ve vücut dengesinde; omurilik soğanı ise yutma, nefes alma, kalp ritmi ve kan basıncının düzenlenmesinde rol oynar.

Omurilik Nedir?

Omurilik, beyinle birlikte merkezî sinir sisteminin bir parçasıdır. Beynin uzantısı şeklinde görünür.

Çizim: Umut Aybek

Omurilik

Omuriliğin Görevleri Nelerdir?

Omurilik, uyaranlar aracılığıyla çevreden alınan bilginin beyin ve sinirler arasında taşınmasını sağlar. Örneğin görme olayı, göze gelen dış uyaranların yani ışığın gözdeki ışığa duyarlı sinir hücrelerini uyarması ve bu sinirlerin aldıkları mesajı beyne ulaştırmasıyla gerçekleşir.

magicmine/ iStock.com

 İnsan beyni ve omurilik.

Sinir sistemini oluşturan ikinci kısım ise çevresel sinir sistemidir.

Çevresel Sinir Sistemi Nedir?

Çevresel sinir sistemi tüm vücuda dağılan bir sinir ağıdır. Bu sinirler, merkezî sinir sistemi ile organ ve uzuvlar arasındaki iletişimi sağlar. Çevresel sinir sisteminde bazı mesajlar gözlerde, kulaklarda, burunda, dilde ve deride oluşur ve beyne iletilir. Bazı mesajlar ise beyinde oluşur ve daha sonra vücudun diğer bölgelerine taşınır. Örneğin duman kokusu alırsanız mesaj burnunuzdan beyninize gider. Daha sonra beyniniz olup bitenler hakkında düşünmenizi sağlar ve kaslarınıza sizi tehlikeden korumak amacıyla hareket etmeleri için mesaj gönderir.

Çizim: Umut Aybek

Çevresel sinir sistemi de ikiye ayrılır. Bunlar somatik sinir sistemi ve otonom sinir sistemidir.

Somatik Sinir Sistemi Nedir?

Somatik sinir sistemi, deri ve kaslara kadar uzanan ve bilinçli bir şekilde yapılan faaliyetlerde görev alan sinirlerden oluşur. Somatik sinir sisteminin iki ana işlevi vardır. Birincisi sinirler aracılığıyla duyu organlarından alınan bilginin beyne taşınmasıdır. Örneğin duman kokusunun alınması somatik sinir sistemi aracılığıyla gerçekleşir. İkinci işlevi ise beyinden gelen komutları kaslara taşıyarak hareketi sağlamasıdır. Örneğin duman kokusunu aldıktan sonraki hareket işlemi yine somatik sinir sistemi aracılığıyla oluşur.

Çizim: Umut Aybek

Somatik sinir sistemi

Otonom Sinir Sistemi Nedir?

Otonom sinir sistemi, beyin ile iç organların çoğunu birbirine bağlayan sinir sisteminden oluşur. Vücutta bilinçsiz şekilde gerçekleşen süreçleri kontrol eder. Bunlar, uyanıkken veya uykudayken düşünülmeyen ve beynin otomatik yönettiği süreçlerdir. Örneğin nefes alınması, midenin sindirim yapması, bağırsaklardan emilimin gerçekleşmesi, kalp atım hızının ve kan basıncının ayarlanması, göz bebeğinin büyüyüp küçülmesi otonom sinir sistemi aracılığıyla gerçekleşir.

ttsz/iStock.com

Kaynaklar:

• https://www.healthdirect.gov.au/central-nervous-system
• https://training.seer.cancer.gov/anatomy/nervous/
• https://www.news-medical.net/health/What-is-the-Nervous-System.aspx#10
• https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/anatomy-of-the-brain
• https://my.clevelandclinic.org/health/body/23291-somatic-nervous-system
• https://my.clevelandclinic.org/health/body/21598-brainstem