Sürgülü Reosta Tasarlayalım

Bilmekte Fayda Var!

Bazen radyonun sesini azaltıp artırmak, bazen de bulunduğumuz odadaki spot lambanın yaydığı ışığın şiddetini azaltıp artırmak için düğmelerini çeviririz. Bunun sesin ve ışığın şiddetini nasıl değiştirdiğini hiç merak ettiniz mi?

Elektriksel Direnç Nedir? Elektriksel Direnci Etkileyen Faktörler Nelerdir?

Düğmeleri çevirirken yaptığımız şey, devredeki bir iletkenin elektrik akımına karşı gösterdiği direnci değiştirmektir. 

Elektriksel direnç, iletken maddelerde az iken, yalıtkan maddelerde çok büyüktür. Elektrik/elektronik devrelerde genellikle elektriksel direnç değerleri düşük iletkenler tercih edilir.

Elektriksel direnci etkileyen faktörlerden biri de iletkenin uzunluğudur. Bir iletken telin uzunluğunun değiştirilmesiyle devredeki direnç değiştirilebilir.

Reosta Nedir?

İletkenlerin yukarıda bahsettiğimiz özelliğinden yararlanılarak yapılan ve devredeki direnci artırıp azaltmaya yarayan araçlara reosta (değişken direnç) adı verilir.

Tasarla ve Yap köşesinin bu projesinde, ampulün parlaklığını değiştireceğimiz sürgülü reosta düzeneği tasarlıyoruz.

Nelere İhtiyacımız Var?

• 1 adet 9 cm x 28 cm boyutlarında duralit
• 2 adet 1,5 cm x 1,5 cm x 9 cm boyutlarında tahta
• 2 adet 1,5 cm x 1,5 cm x 10 cm boyutlarında tahta (Bir ucu çift taraflı 45^o açı ile kesilmiş olmalı.)
• 1 adet 1,5 cm x 1,5 cm x 2 cm boyutlarında tahta
• 1 adet dörtlü pil yatağı
• 1 adet mini anahtar
• 4 adet 1,5 V’luk kalem pil
• 20 cm uzunluğunda nikel-krom rezistans teli
• 1 adet mini ampul ve ampul yuvası
• İletken kablo
• 1 adet metal çanta ayağı
• 1 adet 23 cm uzunluğunda metal şiş
• 1 adet 23 cm uzunluğunda kalın çöp şiş
• 2 adet 0,5 cm uzunluğunda vida
• 2 adet 2 cm uzunluğunda vida
• Çift taraflı bant
• Tornavida
• Cetvel
• Kalem
• Makas
• Matkap
• Tanıtıcı etiketler

Uyarı:

Kesici ve delici aletleri kullanırken dikkatli olalım.

Ne Yapıyoruz?

. Duralitin üzerinde anahtar, ampul yuvası ve iletken kablonun yerleştirileceği/geçeceği bölümleri görseldeki gibi belirleyip tornavida ve matkap yardımı ile delikler açalım.

 

. Duralitin alt bölümüne çift taraflı bant ile 1,5 cm x 1,5 cm x 9 cm boyutlarındaki tahtaları sabitleyelim.

 

. Bu aşamada pil yatağı, anahtar ve ampul yuvasını duralite sabitleme işlemlerini yapıyoruz.

Çift taraflı bant kullanarak pil yatağını duralite sabitleyelim. Ampul yuvasını ise ilk adımda açtığımız deliğe yerleştirelim. Pil yatağından çıkan, (–) kutbu temsil eden siyah kabloyu ve kendi siyah iletken kablomuzu görseldeki gibi ampul yuvasına bağlayalım. İletken kabloyu duralitteki delikten üst bölüme çıkaralım.

Çift taraflı bant kullanarak anahtarı duralite sabitletleyim. Pil yatağından çıkan, (+) kutbunu temsil eden kırmızı kabloyu ve kendi kırmızı iletken kablomuzu görseldeki gibi anahtara bağlayalım. İletken kabloyu duralitteki delikten üst bölüme çıkaralım.

Böylece pil yatağı, anahtar ve ampul yuvası arasındaki bağlantıları tamamlamış olduk.

 

. Tornavida veya matkap yardımı ile 1,5 cm x 1,5 cm x 10 cm boyutlarındaki tahtalarda, görseldeki gibi, 2 mm çapında (üstte) ve 3 mm çapında (altta) delikler açalım. 1,5 cm x 1,5 cm x 2 cm boyutlarındaki tahtada ise dikey ve yatay olarak 2 mm çapında iki delik açalım.

 

. 1,5 cm x 1,5 cm x 10 cm boyutlarındaki tahtaları, 2 cm uzunluğundaki vidaları kullanarak duralite sabitleyelim.

 

. Çöp şişi rezistans telindeki boşluktan geçirelim ve tahtalarda açtığımız 3 mm çapındaki deliklere yerleştirelim. Rezistans telinin uçlarını da 0,5 cm uzunluğundaki vidaları kullanarak tahtaların dışına sabitleyelim.

. Metal çanta ayağını 1,5 cm x 1,5 cm x 2 cm boyutlarındaki tahtada dikey yönde açtığımız deliğe yerleştirelim. Metal şişi de yatay olarak açtığımız delikten geçirerek reostamızın hareketli ve sürgülü bölümünü oluşturalım.

. Metal şişin uçlarını tahtalarda açtığımız 2 mm çapındaki deliklerden geçirerek düzeneğimizle bağlantısını görseldeki gibi yapalım.

. Pil yatağından gelen siyah kabloyu ve rezistanstan gelen teli birleştirip vida ile tahtaya sabitleyelim. Anahtardan gelen kırmızı kabloyu da metal şişin uç kısmına bağlayalım.

. Pilleri pil yatağına, ampulü ampul yuvasına yerleştirelim. Tanıtıcı etiketleri de görseldeki gibi yapıştırarak düzeneğimizi tamamlayalım.

Düzeneğimiz artık çalışmaya hazır. Şimdi deneme zamanı!

Ne OIdu?

Düzeneğimizin sürgüsünü oluşturan bölümü “1” yönünde hareket ettirdiğimizde rezistansın (iletken tel) uzunluğu kısalır, direnç azalır ve ampulün parlaklığı artar. Sürgüyü “2” yönüne doğru hareket ettirdiğimizde rezistansın (iletken tel) uzunluğu ile beraber direnç de artar ve ampulün parlaklığı azalır.

Günlük hayatta kullandığımız ütü, elektrik sobası gibi ısıtma amacıyla kullanılan araçlarda reosta sistemi bulunur. Benzer şekilde parlaklığı değiştirilebilen lambalardaki anahtarlar, radyolardaki ve hoparlörlerdeki ses düğmeleri de birer reosta düzeneğidir.

İletkenin dik kesit alanını ve cinsini değiştirirsek ampulün parlaklığı nasıl değişir? Düzeneğimizi buna göre düzenlersek hangi değişiklikleri yapmalıyız?

Not: Düzeneğimizi uzun süre anahtarı kapalı konumda bırakmamalı, meydana gelebilecek küçük kazalara karşı dikkatli olmalıyız.

 

 

Kaynaklar:

• Komisyon, 6 Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2015.
• Komisyon,10 Sınıf Fizik Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2019.