Umut Vadeden Kanser Aşıları Geliştiriliyor

Asbe/ iStock.com 

Günümüzde kanser aşıları hastalığı önlemekten çok tedavi amaçlı kullanılıyor.

Aşılar bizi hastalıklardan korur. Fakat kanser aşısı normal aşılardan farklı olarak kanser hastalarının tedavisinde kullanılır. Üzerinde uzun yıllardır çalışmalar yapılıyor olsa da kanser aşısı konusunda yeni yeni ilerlemeler kaydedilebildi. Çünkü genom dizileme gibi teknolojik yenilikler, tümör hücrelerinin ve bu hücrelerdeki genetik anormalliklerin daha yakından incelenmesine imkân sağlıyor. Bu sayede bilim insanları hedefe yönelik daha verimli kanser aşıları üretebiliyor. 

 Kanser Aşısı Nedir?

Aşıların temel amacı, bağışıklık sisteminin hastalık yapıcı etkenleri yani patojenleri tanımasını sağlayarak vücudun bu patojenlere karşı uygun şekilde savunulmasını mümkün kılmaktır. Örneğin COVID-19 aşısı, bağışıklık sistemine SARS-CoV-2 virüsünün neye benzediğini “öğretir”. Bu sayede patojen vücuda girdiğinde bağışıklık hücreleri virüsü hızla tespit edebilir ve yok edebilir. Benzer şekilde kanser aşısı da bağışıklık hücrelerine bir tümör hücresinin nasıl göründüğünü öğreterek kanser hücrelerinin tespit edilip etkisiz hâle getirilmesini sağlar.

 Kanser Aşıları Nasıl Üretiliyor?

Tüm kanser aşıları tümör antijeni olarak bilinen proteinler kullanılarak hazırlanır. Çünkü bu moleküller, sağlıklı hücrelere kıyasla, tümör hücrelerinin yüzeyinde daha bol bulunur ya da mutasyona uğramış veya anormal hâlde olurlar. Bu sayede bağışıklık sistemi hücreleri tümör antijenlerini yabancı madde olarak algılar. Bu antijenleri tanıyan bir tür bağışıklık hücresi olan T hücreleri ise tümör hücrelerini öldürür.

 Bağışıklık Sistemi Hücresi, Kanser Aşısı Üretiminde Nasıl Kullanılır?

Bazı kanser aşıları üretilirken ilk önce hastanın kanından yine bir tür bağışıklık hücresi olan dendritik hücreler çıkarılır. Dendritik hücreler, antijenlere bağlanarak diğer bağışıklık sistemi hücrelerinin ilgili antijeni tanımasını ve böylece bağışıklık sisteminin uyarılmasını sağlar. Daha sonra bu hücreler tümör antijenine maruz bırakılır. Bu sayede dendritik hücreler tümör antijenini tanımış olur. Ardından kanserli hücrenin antijenini tanıyan dendritik hücreler hastaya geri verilir. Bu da kanserli hücrelerin yok edilmesini sağlayan T hücrelerinin uyarılması sağlar. Antijenleri tanıtan hücrelerin çalışma prensibini anlatan infografiğimize buradan ulaşabilirsiniz.

 Tümör Antijenleri Nasıl Tespit Ediliyor?

Tümör antijenleri, kanser biyologları tarafından sağlıklı bir hücre ile kanserli bir hücrenin DNA veya RNA'ları arasındaki farklılıkları tespit eden gelişmiş dizileme teknolojileri kullanılarak tanımlanır. Önemli olan nokta ise hangi mutasyonların bir T hücresi tepkisi oluşturacağının ve bir aşı için iyi bir hedef olacağının tespit edilmesidir.

Genel olarak öncelikle bir hastanın kansere verdiği cevaba göre antijenleri seçilir. Kan örneklerindeki T hücreleri incelenerek, hastanın kendi bağışıklık sisteminin tümörde ifade edilen mutasyonlar arasından hangisini seçtiğine bakılır. Bir kanser hastasının tümör hücrelerine özgü antijenler tanımlanır ve aşı oluşturmak için farklı hastalardan alınan tümöre özgü antijenlerin de kullanıldığı bir kombinasyon yapılır. Her hasta bireyin tümör antijeni kendine özgü olduğu için etkili bir aşı kombinasyon ile geliştirilir. 

Kanser Hastaları Tarafından Kullanılmasına Onay Verilmiş Kanser Aşıları Var mı?

Moderna tarafından üretilen bir aday mRNA aşısı, 3. veya 4. evredeki cilt kanseri hastaları üzerinde tedavi edici bir ilaç ile birlikte kullanıldı. Bu tedavi sonucunda, cilt kanserinin tekrarlama ve cilt kanserinden ölüm riski %44 oranında azaldı.

Pittsburgh Üniversitesinden bir grup araştırmacı ise kanserin başlangıç döneminde kullanılabilecek bir önleyici aşıyı test etti. Aşı, MUC1 olarak bilinen ve bağırsaktaki tümör olmayan hücreler tarafından üretilen anormal şekilli bir protein türünü hedef aldı. Bu proteinlere sahip olan 50 kişi üzerinde üç yıl boyunca yapılan araştırma, MUC1 proteinlerinin üretiminin %38 oranında azaldığını gösterdi.

Kanser aşıları, kanser hücreleri tarafından üretilen ve sağlıklı hücrelerde bulunabilen molekülleri de hedef alabiliyor. Bu durum ise bağışıklık sisteminin sağlıklı hücrelere de saldırmasına neden olabiliyor. Bu yüzden bilim insanları yoğunlukla tümörlere özgü olan ve “neoantijenler” olarak bilinen hedef moleküllerin bulunmasına yönelik çalışmalar gerçekleştiriyor.

Uzmanlar, kanser aşılarının potansiyel olarak diğer tedavi yöntemlerinin etki etmediği kanser hücrelerini yok edebileceğini, tümörün büyümesini veya yayılmasını durdurabileceğini ya da kanserin tekrarlamasını engelleyebileceğini belirtiyor. Diğer taraftan tedavi edici aşıların yanı sıra yüksek riskli bireylerin kansere yakalanmasını önleyebilecek aşılar da test ediliyor.

Kaynak:

• Schoen, E. R. ve ark. Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial of MUC1 Peptide Vaccine for Prevention of Recurrent Colorectal Adenoma, medRxiv,  doi: https://doi.org/10.1101/2022.10.05.22280474
• https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/cancer-vaccines-are-showing-promise-prostate-colon-breast?cmpid=org=ngp::mc=social::src=instagram::cmp=editorial::add=ig20221230science-cancervaccinehedcardfreetrial&linkId=195495717
• https://www.cancerresearch.org/treatment-types/cancer-vaccines
• https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/treatment/immunotherapy/types/vaccines-to-treat-cancer