Sakarya Meydan Muharebesi'nin Emanetleri

Sakarya Meydan Muharebesi Viyana önlerinden beri (238 yıldır) gerçekleşen Türk geri çekilmesinin durdurulduğu önemli bir cephe savaşıdır. 22 gün ve 22 gece süren bu çetin savaşta ordumuz 277 subayını ve 5436 erini şehit vermiş 1058 subay ve 17422 er ise yaralanmıştır. Sakarya Meydan Muharebesi şehitleri anısına Polatlı ilçesinde içinde temsili 140 mezar olan bir şehitlik yapılmıştır. Ancak 100 kilometreyi bulan muharebe alanında şehitlerimize ait pek çok isimsiz mezar mevcuttur. Bu araştırma ile Sakarya Meydan Muharebesinin önemli bir cephesi olan Eskipolatlı Köyü çevresindeki şehitlerimize ait mezar alanlarının belirlenmesi ve bu alanları koruma önlemlerinin tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Korumasız olan bu mezarlık alanlarının şehitlerimize yakışır şekilde düzenlenip koruma altına alınması, ışıklandırılması ve bilgilendirme levhaları yerleştirilerek ziyarete açılması yerinde olacaktır.

Giriş

Sakarya Meydan Muharebesinde şehit olan subay ve erlerimizin anısına Ankara ili Polatlı ilçesinde Sakarya Şehitliği ve Sakarya Zafer Anıtı yapılmıştır. Sakarya Şehitliği’nin yapımına 1930 yılında başlanmış ve 1932 yılında ziyarete açılmıştır. 1961 yılında bölgede bulunan Sakarya Meydan Muharebesinden kalma isimsiz şehit mezarları şehitlik alanına nakledilmiştir. Şehitlikte 140 isimsiz şehit mezarı bulunmaktadır(Koç K., 2012).

Sakarya Zafer Anıtının temeli ise 13 Eylül 1971 de atılmış ve 29 Ekim 1973 de cumhuriyetin ilanının 50. Yıl dönümünde ziyarete açılmıştır(Atak, S., 1971).

Yaklaşık 100 kilometrelik bir cepheyi kapsayan Sakarya Meydan Muharebesi Polatlı ve Haymana ilçelerini kapsayan geniş bir coğrafyada gerçekleşmiştir. 22 gün 22 gece süren çok şiddetli çatışmalarda şehit olan er ve subaylarımız muharebe alanında bulundukları bölgelere defnedilmişlerdir. Bölge halkı şehitlerimizin anısına gereken saygıyı göstermiş ve bu alanları koruma altına almıştır(Koç K., 2012). Şehitlerimizin gömülü olduğu bu mezarlıklar bölge halkı tarafından bilinmektedir. Ancak savaşın üzerinden geçen 93 yıl dönemin canlı şahitlerini aramızdan almaktadır. Bu durum Şehitlik alanlarına ilişkin hafızamızın giderek zayıflamasına neden olmaktadır. 

Yaptığımız literatür taramasında Sakarya Meydan Muharebesinden kalan şehitlik alanlarının Eskipolatlı köyü ölçeğinde incelenmediği görülmüştür. Amacımız bu bölgedeki şehitlik alanlarını yerel halk ile yapılan görüşmeler ile tespit etmek ve tarihi belgelerle delillendirip tespit edilen alanların koruma altına alınmasını sağlamaktır.

Amacı

Sakarya Meydan Muharebesi sırasında şehit olan askerlerimizin mezarlık alanlarının Polatlı ilçesi Eskipolatlı köyü ölçeğinde araştırılarak yer tespitlerinin yapılması ve bu alanlara yönelik koruma önlemlerinin planlanması amaçlanmıştır.

Yöntem

Araştırmaya Sakarya Meydan Muharebesini anlatan yazılı kaynakların incelenmesi ile başlanmıştır. Dönemin canlı tanığı olan kişilerin çocukları ile görüşülmüştür. Polatlı Tarihi Alanlar Tanıtım Merkezi genel koordinatörü Kadim Koç’tan bilgi alınmıştır.

Sakarya Meydan Muharebesini gün gün tüm yönleri ile anlatan önemli bir kaynak olan Türk İstiklâl Harbi II. Cilt Batı Cephesi 5. Kısım 2. Kitap Sakarya Meydan Muharebesi(23 Ağustos – 13 Eylül 1921) ve Sonraki Harekât( 14 Eylül – 10 Ekim 1921) Genelkurmay ATASE Bşk. lığı Yayınları, Genelkurmay Basım Evi, Ankara 1995 incelenmiştir. Bu kaynaktan Eskipolatlı köyü çevresinde gerçekleşen tüm muharebeler ve bölgede çarpışan askeri birlikler tespit edilmiştir. Kitaptan edinilen bilgiler aşağıda özetlenmiştir.

Şehitlerimize ait bölgede ki mezarlık alanlarını tespit etmek için Eskipolatlı köyü sakinlerinden Orhan Aksoy ve Türkiye Muharip Gaziler Derneği üyesi İhsan Edip Doğan ile görüşüldü.

İstiklal Savaşı Gazisi Tahir Doğanın oğlu ve Türkiye Muharip Gaziler Derneği üyesi olan İhsan Edip Doğan ile görüşüldü.

Polatlı Tarihi Alanlar Tanıtım Merkezi genel koordinatörü Emekli Albay Kadim Koç ile yaptığımız görüşmede Sakarya Meydan Muharebesi alanının yaklaşık 100 km uzunluğunda olduğunu belirtti(Resim 9 ). Savaşın 22 gün 22 gece şiddetini hiç azaltmadan sürdüğünü söyledi. Çanakkale Savaşının anısına Gelibolu yarım adasının milli park ilan edilip bölgedeki şehitliklerin koruma altına alındığını benzer bir faaliyetin Sakarya Meydan Muharebesi alanı içinde yapılması gerektiğini söyledi. Yerel yönetim olarak bölgede bazı koruma çalışmaları yaptıklarını Sakarya Meydan Muharebesinin önemini hatırlatmak için yurt çapında tanıtım faaliyetlerinde bulunduklarını belirti. Bölgede ki muharebe alanlarını tanıtan bir gezi rehberi hazırladığını söyledi.

Sonuç ve Tartışma

Yaptığımız literatür taramaları ve bölge halkı ile yapılan görüşmeler sonucunda edindiğimiz bilgilere göre:

Ankara ili Polatlı ilçesi Eskipolatlı Köyü’nün Sakarya Meydan Muharebesinde önemli bir cephe olduğu ortaya çıkmıştır.

Bölgede çok şiddetli çatışmaların olduğu Eskipolatlı Köyü doğu yamaçlarının muharebe sırasında birkaç kez el değiştirdiği tespit edilmiştir.

Eskipolatlı Köyü çevresinde 3 farklı alanda Sakarya meydan Muharebesi sırasında şehit olan askerlerimize ait mezarlık alanları tespit edilmiştir(Harita 1).

Mezarlık alanlarının bölge insanı tarafından yerel imkânlar ölçüsünde koruma altına alındığı, mezarlıkların üzerinin taşlarla kaplandığı, bu alanlardan birinin taş duvar ile çevrili iken diğerlerinin tamamen korumasız olduğu görülmüştür.

Bölgenin erozyon tehdidi altında olduğu aşırı yağışlarda bazı kemiklerin ortaya çıktığı gözlenmiştir.

Tespit edilen alanların şehitlerimize yakışır şekilde çevre düzenlemesinin yapılması erozyondan kaynaklanan hasarın önlenmesi ve ışıklandırılarak gece emniyetinin sağlanması gereklidir.

Bölgeye bilgilendirme levhaları yerleştirilerek Sakarya Meydan Muharebesinin bu önemli cephesinin ve muharebenin aziz hatırası olan şehit mezarlarımızın ziyarete açılması yerinde olacaktır.

Kaynaklar

1. Atatürk, M.K. (1987). Nutuk. C.2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.

2. Sofuoğlu, A. (1994). Kuvayı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu, 1919-1921. Ankara: Genelkurmay Basımevi.

3. Kazım Özalp, Milli Mücadele, Ankara 1988, s. 53-56.

4. Koç Kadim, (2012), Sakarya Meydan Muharebesi Muharebe Alanları Gezi Rehberi, Ayme Ajans Yayınevi, Ankara, 2012,  s. 45

5. Rahmi Apak,(1990), İstiklâl Harbinde Garp Cephesi Nasıl Kuruldu, Ankara 1990, s. 179-182.

6. Sebahattin Selek,(1966) Millî Mücadele II, İstanbul 1966, s. 63-73.

7. İlhan Suat, (2003)Jeopolitik Duyarlılık, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2003, s. 74

8. Su, M., K., - Mumcu, A., (1998). Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1998, s. 142-144

9. Atak, S.,(1971) Sakarya Savaşı Şehitleri Anıt’ı (Tarihçe), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1971, s. 43-44

10. Yalçın, E., (2011)  Meclis’in Kayseri’ye Nakli Tartışmaları ve Mustafa Durak (Sakarya) Bey Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi S 48, Güz 2011, s. 893-909

11. Turan, Ş.,(2002)Türk Devrim Tarihi, 2, s. 251–252;

12. Türk İstiklâl Harbi, Batı Cephesi, Sakarya Meydan Muharebesi ve Sonraki Harekât,II/5, 2’nci Kitap, Genelkurmay ATASE Bşk.lığı Yayınları, Genelkurmay Basım Evi, Ankara,1995, s.128.

Ekip Tanıtımı

Öğrenciler:

Erinç Taş

Muhammet Bozkurt

Danışma Öğretmen:

Erdem Eren