Aziz Sancar ve Arkadaşları Sigaranın DNA’ya Verdiği Hasarın Haritasını Çıkardı

Sigaranın DNA hasarına sebep olup kansere, özellikle de akciğer kanserine yol açtığı biliniyor. Nobel ödüllü bilim insanımız Aziz Sancar’ın liderliğini yaptığı araştırmada, Kuzey Karolayna Üniversitesi’nden araştırmacılar sigara dumanındaki kanser yapıcı etkiye sahip kimyasal maddenin DNA’da sebep olduğu hasarın haritasının çıkarılması için yeni bir yöntem geliştirdi. Araştırmanın sonuçları Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayımlandı.

Organik maddelerin yanması sonucu açığa çıkan benzo[α]piren (BaP) -örneğin sigara dumanında, fosil yakıtların kullanıldığı motorların egzoz gazlarında bulunur- çevre için ciddi zararları olan bir madde. Ancak bu maddenin insan dokularına ulaşmasının en etkili yolu solunan sigara dumanı.

Christ-Claude Mowandza-Ndinga, UNC Health Care

Zararlı organik maddeler insan vücuduna girdiğinde genellikle kandaki enzimler aracılığıyla daha az zararlı maddelere dönüştürülür. Ancak BaP bu tepkimeler sonucunda daha zararlı bir madde olan BPDE’ye dönüştürülüyor.

BPDE, DNA’yı oluşturan nükleotid birimlerine bağlı bazlardan biri olan guanin ile güçlü kimyasal bağlar oluşturur. Yapısındaki bu değişim DNA’nın işlevlerini (örneğin protein sentezi) düzgün şekilde yerine getirememesine neden olabiliyor. BPDE’nin neden olduğu değişimin tümör oluşumunu baskılayan genlerde (tümör baskılayıcı genler hücre çoğalmasını kontrol altında tutar) ortaya çıkması kanser oluşumuna neden olabilir.

Hücrelerimizde DNA’nın yapısında oluşan bozulmaları takip eden ve düzelten farklı mekanizmalar var. Bunlardan biri de nükleotid kesip çıkarma onarımı.

The Royal Swedish Academy of Sciences

Aziz Sancar DNA onarım mekanizmalarının aydınlatılmasıyla ilgili çalışmaları nedeniyle 2015 yılında Nobel Kimya Ödülü’nü kazanmıştı.

Nükleotid kesip çıkarma onarımında DNA’daki diziliminden çıkarılan hasarlı nükleotidler yok edilinceye kadar hücrede kalır. Bu DNA parçalarının işe yaramaz olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak Aziz Sancar ve arkadaşları BaP maddesinin DNA’da neden olduğu hasarın haritasını çıkarabilmek için bu parçalardan elde edilebilecek verileri toplamaya karar verdi. Bu bilgilerin hasarlı DNA’nın onarımının nerede başladığı konusunda bilim insanlarına önemli bilgiler verebileceği düşünülüyor.

Elde edilen ilk bilgiler BPDE’ye bağlı guanin bazını sitozin bazı takip ettiğinde onarım mekanizmasının gerçekleşme sıklığının, adenin ve timin bazlarının takip etmesi durumuna göre daha yüksek olduğunu gösteriyor.

Geliştirilen yöntem sayesinde elde edilecek bilgiler DNA hasarının onarımına yönelik ilaçların geliştirilmesini sağlamanın yanı sıra neden bazı insanların kansere yakalanmaya daha yatkın ya da daha dirençli olduğunun anlaşılmasında yararlı olabilir.

Profesör Aziz Sancar sigaranın kanser oluşumundaki etkisini gösteren araştırmalarının, insanlar için ciddi zararları olan bu kötü alışkanlığı terk etme konusunda teşvik edici olmasını umut ettiğini belirtiyor.