Dinozorlar Nasıl Yok Oldu?
Birçok bilim kurgu filmine konu olan dinozorlar, günümüzden yaklaşık 252-66 milyon yıl önce yaşamış canlılardı. Peki dinozorlar nasıl ve ne zaman yok oldu?
serpeblu/iStock
Dinozor Nedir? Dinozorlar Hangi Sınıfa Aittir?
Dinozorlar, sürüngenler sınıfında yer alan ve arkozorlar olarak bilinen alt sınıfa ait hayvanlardır. Sürüngenler, omurgalıların soğukkanlı ve yumurtlayarak çoğalan büyük bir sınıfıdır. Genel hatlarıyla yılanlar, kertenkeleler, kaplumbağalar, timsahlar ve tuataralar gibi alt sınıflardan oluşur.
Dinozor Adı Nereden Geliyor?
1800'lerin başlarında, Güney İngiltere'de devasa kara sürüngenlerine ait bir dizi fosil keşfi yapıldı. İngiliz doğa bilimci Sir Richard Owen ise bu fosiller arasından üçünün ortak özellikleri olduğunu fark etti. Bunlardan en önemlisi, hepsinin beş tane kaynaşmış omurdan oluşan bir sakruma sahip olmasıydı.
Sir Richard Owen, gözlem ve diğer benzerliklerden yola çıkarak, hayvanları yeni bir gruba yerleştirdi. 1842'de yayımladığı makalede ilk olarak bu canlılar için Yunanca "korkunç derecede büyük" anlamına gelen deinos ve "kertenkele" anlamına gelen sauros'tan “dinozor” terimini türetti. Devamında yapılan farklı çalışmalar sonucu yedi kıtada da dinozor fosilleri bulundu.
Dinozorlar Ne Zaman Yaşadı?
Dinozorların Mesozoyik Zaman’da yani günümüzden yaklaşık 252-66 milyon yıl önce yaşadığı tahmin ediliyor.
Dinozorlar Ne Zaman Yok Oldu?
Dinozorların neslinin günümüzden 66 milyon yıl önce, kıtaların da günümüzdeki konumunda olduğu Geç Kretase Dönemi’nde tükendiği tahmin ediliyor.
Dinozorların Nesli Neden Tükendi? Dinozorlar Neden Yok Oldu? Dinozorlar Nasıl Yok Oldu?
Bilim insanları dinozorların yok olması ile ilgili üç farklı ihtimal üzerinde duruyor. Bunlar gök taşı çarpması, büyük volkanik patlamalar ve ölümcül kıta hareketleri.
Gök Taşı Çarpması!
Bazı bilim insanlarına göre 66 milyon yıl önce çapı 10 ile 80 kilometre arasında olduğu tahmin edilen bir gök taşı, Meksika’daki Yucatan Yarımadası yakınlarına çarptı. Çarpmanın şiddeti 100 trilyon tonluk bir dinamite eşitti. Çarpma sonucu 180 km çapında Chicxulub Krateri oluştu ve çarpma alanının yakınındaki dinozorlar anında yok oldu. Ayrıca çarpma etkisiyle yoğun bir toz bulutu atmosfere yayıldı. Bu toz bulutu güneş ışığının Dünya’ya ulaşmasını engelledi. Bu yüzden bütün dünya aylarca karanlığa gömüldü. Güneş ışınlarının yerin yüzeyine ulaşamaması nedeniyle bitkiler fotosentez yapamadı. Fotosentezin durması büyük ağaçların yanı sıra bu ağaçlarla beslenen dev otçul dinozorların ölümüne yol açtı.
Çarpmanın etkisiyle oluşan 305 m yüksekliğindeki dalgalara sahip tsunamiler, depremler, ölümcül asit yağmurları ve yangınlar sonucunda da uçabilen dinozorların dışındaki tüm dinozor türleri yok oldu.
Büyük Volkanik Patlamalar!
Birden fazla büyük volkanik patlamanın peş peşe gerçekleşmesi sonucu ortaya çıkan lavlar yerin yüzeyindeki çok geniş alanları kaplayabilir. Bu durum bazalt seli olarak isimlendirilir. Lavların soğumasıyla da volkanik kayaçlar oluşur.
Örneğin 252 milyon yıl önce, günümüzde Sibirya sınırları içerisinde kalan bölgede ardı ardına gerçekleşen volkanik patlamaların Permiyen-Triyas Dönemi'nde kitlesel yok oluşa yol açtığı düşünülüyor. Bu patlamalar sonucu açığa çıkan karbondioksit oranı oksijen oranından fazlaydı ve canlıların oksijen yerine yoğun miktarda karbondioksit soluması nedeniyle tüm yaşam neredeyse yok oldu. Sibirya Tuzakları olarak bilinen, Avusturya büyüklüğündeki volkanik kayaçlar 252 yıl önce gerçekleşen bu patlamalar ile oluştu.
Hindistan'da bulunan Deccan Tuzakları da günümüzden 66-65 milyon yıl önce benzer şekilde volkanik patlamalar sonucu oluşan büyük bir volkanik kayaç alanıdır. Bilim insanları Deccan Tuzakları’nı oluşturan büyük volkanik patlamalar sonucunda açığa çıkan toz ve zehirli gazların da dinozorların ve diğer canlıların oksijensiz kalıp toplu olarak ölmesine ve gezegeni büyük ölçüde ısıtan küresel bir sera etkisinin oluşmasına yol açtığını düşünüyor.
Deccan Tuzakları
Bazı bilim insanlarına göre büyük volkanik patlamaların dinozorların neslinin tükenmesine sebep olduğunun düşünülmesinin sebebi, bilinen beş kitlesel yok olma olayının (yaklaşık 440 milyon yıl önce gerçekleşen Ordovisyen-Silüriyen, yaklaşık 365 milyon yıl önce gerçekleşen Geç Devoniyen, yaklaşık 253 milyon yıl önce gerçekleşen Permiyen-Triyas, yaklaşık 201 milyon yıl önce gerçekleşen Triyas-Jura ve yaklaşık 66 milyon yıl önce Kretase-Paleojen yok oluşları) dördünün bazalt selleri ile eş zamanlı olarak gerçekleşmiş olması.
Ölümcül Kıta Hareketleri!
hakan çorbacı/Alamy
Yapılan bir araştırmaya göre, bazı dinozor türlerinin popülasyonları Chicxulub Krateri’nin oluşmasına yol açan gök taşı çarpması meydana gelmeden önce azalmaya başlamıştı. Chicxulub çarpışması ise soylarının tükenmesinde son nokta oldu. Araştırmayı gerçekleştiren bilim insanları, dinozorların popülasyonunun, Kretase’de (145-66 milyon yıl önce) meydana gelen tektonik hareketler sonucu yeryüzündeki kara kütlelerinin önemli ölçüde yer değiştirmesi nedeniyle azaldığı görüşünde. Bu tür kıta kaymalarından kaynaklanan iklim değişiklikleri, dinozorların yaşam alanlarını olumsuz yönde etkiledi ve yok olmalarına yol açtı.
Araştırmalar gök taşı çarpmasının, büyük volkanik patlamaların ve ölümcül kıta hareketlerinin dinozorların neslinin tükenmesine yol açmış olabileceğini gösterse de bilim insanları dinozorların neden yok olduğunu kesin olarak bulmak için çalışmalarına devam ediyor.
Kaynaklar:
- https://www.nhm.ac.uk/discover/dinosaur-extinction.html
- https://www.livescience.com/3945-history-dinosaurs.html#section-why-did-dinosaurs-go-extinct
- https://www.britannica.com/story/what-happened-to-the-dinosaurs
- https://www.britannica.com/science/K-T-extinction
- https://www.sciencedaily.com/releases/2022/09/220912152923.htm
- https://www.livescience.com/mass-extinction-events-that-shaped-Earth.html
- https://www.britannica.com/animal/archosaur
