Dolaşım Sistemi: Organları ve Görevleri Nelerdir?

magicmine/iStockphoto.com

Dolaşım sistemi, oksijen ve besin maddelerinin vücuttaki hücrelere taşınmasını, hücrelerden de atık maddelerin uzaklaştırılmasını sağlar. Aynı zamanda bağışıklık sistemimizin çalışmasına yardımcı olan maddelerin taşınmasında ve vücut sıcaklığımızın düzenlenmesinde rol oynar.

Wildpixel/iStockphoto.com

Dolaşım Sistemini Oluşturan Organlar ve Bu Organların Görevleri Neler?

Dolaşım sistemi, kalp, kan damarları ve kandan oluşur. Kan, plazma (serum dâhil olmak üzere sıvı kısım) ile hücresel elemanlar olmak üzere iki ana bileşenden oluşur. Hücresel elemanlar, kırmızı kan hücreleri (alyuvarlar), beyaz kan hücreleri (akyuvarlar) ve kan pulcukları yani trombositlerdir. Alyuvarlar, hemoglobin adı verilen bir protein sayesinde kanda oksijenin taşınmasını sağlar. Akyuvarlar, bağışıklık sistemini destekleyerek enfeksiyonlara karşı savaşır. Trombositler, yaralanan bölgelerde kanı pıhtılaştırarak kan kaybını önler. Kanın sıvı kısmı olan serum ise hormonlar, besin maddeleri ve atıkları taşıyarak metabolizmamızın dengede kalmasını sağlar.

anusorn nakdee/iStockphoto.com

Damar içerisindeki kırmızı kan hücreleri

Kan damarları kanı vücuda taşıyan bir ağ sistemidir. Atardamarlar, oksijen yönünden zengin kanı kalpten dokulara iletir. Toplardamarlar ise atık maddeler içeren kanı dokulardan kalbe geri taşır. Atardamarlar, yüksek basınca dayanıklı kalın ve esnek bir duvara sahiptir. Toplardamarlar ise kanın geri akışını önleyen kapakçıklara sahiptir. Bu ağ sistemini tamamlayan kılcal damarlar da atardamar ve toplardamarlar arasında köprü görevi görerek dokulardan oksijen ve besin maddelerinin hücrelere ulaşmasını, hücrelerden de atık maddelerin alınmasını sağlar.

Nopparit/iStockphoto.com

Kalbimizden vücudumuza yayılan ve vücudumuzdan kalbimize doğru gelen damarlar

Dolaşım sisteminin merkezinde yer alan kalbimiz, kaslardan oluşmuş bir pompa gibi çalışır. Göğüs kafesinin ortasında bulunan bu organ, sağ ve sol olmak üzere iki yarıdan oluşur. Kalbimizin sağ yarısı, karbondioksit bakımından zengin kanı toplar ve akciğerlere gönderir. Sol yarısı ise akciğerlerden gelen oksijenli kanı alarak vücuda pompalar. Kalbimizdeki bu düzenli ve ritmik kasılma, kanın sürekli hareket etmesini sağlar.

Kalbin toplam dört odacığı bulunur. Sağ ve sol üst tarafta bulunan odacıkları kulakçık, sağ ve sol alt taraftaki odacıkları ise karıncık olarak adlandırırız.

Çizer: Derin Aslan

Görsel alt açıklaması: İnsan kalbinin dört odacığı

Mor renk: Oksijence fakir kan

Kırmızı renk: Oksijence zengin kan

Sağ kulakçık, vücuttan gelen oksijence fakir kanı toplayarak sağ karıncığa iletir. Sağ karıncık, bu kanı akciğerlere pompalayarak kanın oksijenlenmesini sağlar. Sol kulakçık, akciğerlerden gelen oksijenli kanı toplar ve sol karıncığa aktarır. Sol karıncık ise oksijenli kanı vücudun tüm organ ve dokularına pompalar, böylece oksijen ve besin maddelerinin taşınmasını sağlar.

Dolaşım sistemine yardımcı olan lenf sistemi ise dokularda biriken fazla sıvıyı toplayarak kan dolaşımına geri kazandırır. Lenf düğümleri, bağışıklık hücreleri içerir ve enfeksiyonlarla mücadelede önemli bir rol oynar. Kalp, damarlar ve kan arasındaki bu eşsiz iş birliği, oksijen ve besin maddelerinin taşınmasını, atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasını ve bağışıklık sisteminin etkin bir şekilde çalışmasını mümkün kılar.

Dolaşım Sistemi Nasıl Çalışır?

Çizer: Derin Aslan

Görsel alt açıklaması: Büyük kan dolaşımı ve küçük kan dolaşımı

Dolaşım sistemi, kalbin sağ ve sol bölümleri ile kan damarları arasında sürekli bir döngü oluşturarak çalışır. Bu döngü iki ana kısma ayrılır. Bunlar büyük kan dolaşımı ile küçük kan dolaşımıdır.

Büyük Kan Dolaşımı Nedir?

Büyük kan dolaşımı, sol karıncıkta başlar. Kalbin bu güçlü odacığı, oksijenle dolu temiz kanı aort adı verilen ana atardamar aracılığıyla yüksek bir basınçla tüm vücuda pompalar. Aorttan çıkan temiz kan, daha küçük atardamarlara, oradan da kılcal damarlara geçerek dokulara ulaşır. Kılcal damarlar aracılığıyla oksijen ve besin maddeleri hücrelere geçerken hücrelerden karbondioksit ve diğer atık maddeler toplanır. Bu kirli kan, toplardamarlar aracılığıyla kalbin sağ kulakçığına geri taşınır.

Küçük Kan Dolaşımı Nedir?

Küçük kan dolaşımı ise kirli kanın akciğerlerde temizlenmesini sağlar. Kalbin sağ karıncığı, karbondioksitli kanı akciğerlere doğru pompalar. Akciğerlere ulaşan kirli kan, burada alveoller adı verilen hava keseciklerinde oksijenle buluşur. Bu süreçte karbondioksit alveollerden dışarı atılır. Oksijen ise kana karışır. Temizlenen kan, akciğer toplardamarları yoluyla kalbin sol kulakçığına geri döner ve buradan sol karıncığa geçerek tekrar büyük kan dolaşımına girer.

Bu iki dolaşım sistemi, birbirini tamamlayarak kesintisiz bir şekilde çalışır ve vücudumuzdaki oksijen, besin ve atık maddelerin taşınmasını sağlar. Kalbin her atışı, bu döngüyü sürekli olarak yeniler. Hücrelerin ihtiyaç duyduğu oksijenin düzenli olarak sağlanması ve karbondioksit gibi zararlı maddelerin vücuttan uzaklaştırılması bu sistemin temel işlevlerinden biridir.

Dolaşım Sisteminin Görevleri Nelerdir?

Dolaşım sisteminin en temel görevi, hücrelere oksijen ve besin maddelerini ulaştırmaktır. Solunum sisteminden gelen oksijen, dolaşım sistemi aracılığıyla tüm hücrelere taşınır. Aynı zamanda sindirim sistemi tarafından emilen besin maddeleri de kılcal damarlar aracılığıyla hücrelere ulaştırılır. Hücrelerin metabolik faaliyetleri sonucu ortaya çıkan karbondioksit ve diğer atık maddeler ise yine dolaşım sistemi sayesinde vücuttan uzaklaştırılır. Karbondioksit, akciğerlere taşınarak nefes yoluyla dışarı atılırken diğer atık maddeler böbrekler, karaciğer ve deri gibi organlara taşınarak vücuttan atılır.

Dolaşım sistemi, hormonların taşınmasında da rol oynar. Endokrin bezleri tarafından salgılanan hormonlar, kan yoluyla hedef organlara ulaştırılarak vücutta çeşitli düzenleyici işlevler üstlenir. Bağışıklık sistemine ait hücreler ve proteinler de dolaşım sistemi sayesinde enfeksiyonlarla mücadele edilecek bölgelere taşınır. Böylece vücut, zararlı mikroorganizmalara karşı etkili bir savunma mekanizması oluşturur.

Dolaşım sistemi ayrıca vücut sıcaklığının düzenlenmesine de katkıda bulunur. Kan sıcak ortamlarda fazla ısının dışarı atılabilmesi için cilt yüzeyine yönlendirilirken soğuk ortamlarda ısı kaybını azaltmak amacıyla iç organlara yönlendirilir. Bu dinamik sistem, vücut sıcaklığını dengede tutarak vücudumuzun iç dengesini korumasını ve çevresel koşullara uyum sağlamasını mümkün kılan homeostazın sürdürülmesinde hayati bir rol oynar.

quantic69/iStockphoto.com

Dolaşım sistemi, hayatta kalmamız ve sağlıklı yaşamamızda temel rol oynar. Sağlıklı bir dolaşım sistemi, organların etkin çalışmasını, enerji seviyelerinin korunmasını ve hastalıklardan korunmayı destekler. Bu nedenle dolaşım sistemi sağlıklı kalmak ve uzun, kaliteli bir yaşam için vazgeçilmezdir.

Eğer dolaşım sistemiyle ilgili daha fazla bilgi edinmek ve bu konuyu eğlenceli bir şekilde keşfetmek isterseniz Konya’da, TÜBİTAK’ın desteğiyle kurulmuş olan Konya Bilim Merkezi'ni ziyaret edebilirsiniz. Vücudumuz isimli sergi salonunda, dolaşım sisteminin işleyişini öğrenebileceğiniz interaktif deneyimler sizi bekliyor. Hem öğrenmek hem de keşfetmek için bu merkezi ziyaret etmek harika bir fırsat olabilir!

Kaynaklar:

• MEB. (2018). İlköğretim fen bilimleri dersi (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) öğretim programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279250/#:~:text=The%20blood%20circulatory%20system%20(cardiovascular,it%20back%20to%20the%20heart
• https://surgery.wustl.edu/demystifying-the-circulatory-system/
• https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/circulatory-system
• https://www.konyabilimmerkezi.com