Farklı Büyüklüklerdeki Tanecikleri Ayıran Düzenek Tasarlayalım

Bilmekte Fayda Var!

Karışım Nedir?

Saf maddelerin bir araya gelmesiyle karışımlar ortaya çıkar. İnsanlar da her gün karışımlar oluşturur ve bu karışımları kullanır. Örneğin süt, meyve suyu, çay ve su içtiğimizde karışım hâlinde madde alırız. Bunlardan başka tuzlu su, sirke, granit, krema, mayonez, bronz, mürekkep, gazoz gibi pek çok madde de karışımdır.

Doğadaki maddelerin çoğunluğu karışım hâlinde olduğu için eski dönemlerde saf madde bulmak güçtü. Bazı karışımlar da saf madde sanılıyordu.

İlk çağlardan beri insanlar doğadaki karışımlardan yararlı maddeleri ayrıştırmak için çeşitli yöntemler geliştirdiler.

Karışımlar Nasıl Ayrılır?

Karışımları bileşenlerine ayırmak için karışımı oluşturan maddelerin tanecik boyutları, çözünürlükleri, yoğunlukları, erime ve kaynama noktaları gibi fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki farklardan yararlanılır.

Karışımları oluşturan maddelerin tanecikleri ve boyutları farklı ise ayırma işleminde ayıklama, eleme, süzme, filtreleme, diyaliz yöntem ve tekniklerinden faydalanılabilir. Bu yöntem ve teknikler günümüzde madencilik, gıda ve inşaat sektörlerinde kullanılıyor.

delectus/ iStock

Tasarla ve Yap köşesinin bu projesinde, yer çekiminden yararlanarak taneciklerin büyüklüklerine göre ayrıştırıldığı bir düzenek hazırlıyoruz.

Nelere İhtiyacımız Var?

• 1 adet 9 cm x 30 cm boyutlarında karton
• 1 adet 10 cm x 10 cm boyutlarında karton
• 3 adet yassı tahta çöp şiş
• 2 adet 0,5 cm x 0,5 cm x 6 cm boyutlarında tahta
• 1 adet 0,5 cm x 0,5 cm x 7 cm boyutlarında tahta
• 1 adet 0,2 cm x 1 cm x 7 cm boyutlarında tahta
• 1 adet 1 cm x 1 cm x 2 cm boyutlarında tahta
• 3 adet plastik bardak
• 6 mm ve 12 mm çapında plastik boncuk küreler
• Kurşun kalem
• Makas
• Silikon tabancası ve silikon
• Cetvel
• Mini testere
• Çift taraflı bant

Uyarı:

Kesici ve delici aletleri kullanırken dikkatli olalım. Silikon tabancasının elimizi yakmamasına dikkat edelim.

Ne Yapıyoruz?

Ne Oldu?

Eğik düzlem şeklinde olan oval kanala bırakılan plastik boncuklar yer çekimi kuvvetinin etkisiyle hareket etmeye başlar. Ayırma ızgarasına ulaşan plastik boncuklardan küçük olanlar ızgara aralıklarından bardağın içine düşer. Büyük olanlar ise ayırma ızgarasının üzerinden geçerek diğer bardağın içinde birikir. Böylece yer çekimi yardımıyla farklı büyüklükte tanecikleri birbirinden ayırabiliriz.

Kaynaklar:

• Komisyon, 10. Sınıf Orta Öğretim Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2019.
• Komisyon, 6. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2015.
• https://www.sciencebuddies.org/science-fair-projects/project-ideas/ApMech_p051/mechanical-engineering/marble-machine

Yazar Hakkında:

Namdar Gürsönmez

İzmir Çiğli-Karşıyaka Aydoğan Yağcı Bilim ve Sanat Merkezi

Uzman Fen Bilimleri Öğretmeni