Maddenin Gaz Hâlini Gözlemleyelim

Bilmekte Fayda Var!

Maddenin Kaç Hâli Vardır?

Doğada maddenin katı, sıvı, gaz ve plazma olmak üzerine dört hâline rastlanır.

Maddenin Gaz Hâlinin Özellikleri Neler?

Maddenin gaz hâlini katı ve sıvı hâllerinden ayıran en belirgin özellik, tanecikler arasında görece büyük boşluklar olmasıdır. “İdeal gaz modeli” olarak adlandırılan, gazların yapısını ve davranışlarını açıklamak için sıklıkla kullanılan modelde gaz taneciklerinin hacmi gazın kapladığı hacimle kıyaslandığında çok küçük olduğu için uzayda hacim kaplamadığı ve sadece elastik çarpışmalar (yani çarpışma sonucunda kinetik enerji kaybı olmaz) yaparak birbirleriyle etkileştikleri varsayılır. Gerçekte ideal gaz tanımına uyan bir gaz olmasa da model gazların çok çeşitli koşullar altındaki özelliklerini ve davranışlarını başarılı bir biçimde açıklar.

İdeal gazların hareketlerini ve birbirleriyle etkileşmelerini bilardo ya da pinpon toplarınınkine benzetebiliriz. Tasarla ve Yap köşesinin bu projesinde, pinpon toplarını kullanarak maddenin gaz hâlinin bir benzetimini yapıyoruz.

Nelere İhtiyacımız Var?

• 1 adet 15 cm x 20 cm x 35 cm boyutlarında tel kafes (yan tarafları açık)
• 2 adet 16 cm x 25 cm boyutlarında maket karton
• 12 adet pinpon topu
• 1 adet akrilik boya (kırmız, lacivert ve sarı )
• 1 adet boya fırçası
• Silikon tabancası ve silikon
• Saç kurutma makinesi

Uyarı:

Ne Yapıyoruz?

. Etkinliğimize pinpon toplarını akrilik boya ile boyayarak başlıyoruz.

• Pinpon toplarından ikisini lacivert, birer tanesini ise kırmızı ve sarı renkli akrilik boya ile boyayalım.

. Tel kafesin bir tarafına maket kartonlardan birini silikon kullanarak sabitleyelim.

. Sekiz adet beyaz, iki adet lacivert, birer adet sarı ve kırmızı pinpon topunu gaz kafesinin içine atalım. Açık kalan yan tarafı ise diğer maket kartonla kapatalım.

. Gaz kafesi modelimiz hazır. Artık saç kurutma makinesini kullanarak taneciklerin hareketini gözlemleyebiliriz.

Ne Oldu?

Hava büyük oranda azot ve oksijen gazlarından oluşur. Karbondioksit, su buharı ve diğer gazların oranı ise azdır. Gaz kafesi modelimizde beyaz pinpon topları azot moleküllerini, lacivert pinpon topları oksijen moleküllerini, sarı pinpon toplarıysa karbondioksit ve diğer gazları temsil ediyor. Kırmız pinpon topunu ise bir gaz molekülünün hareketini takip etmek için kullanacağız.

Gözlemlediğimiz gibi aralarında çok büyük boşluklar olan gaz tanecikleri sürekli hareket hâlindedir. Moleküller arasında yaşanan çarpışmalar, bir molekülden diğerine enerji aktarılmasına ve moleküllerin hareket yönünün değişmesine sebep olur.

• Komisyon, 8. Sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2012.
• Komisyon, 6. Sınıf Fen Bilimleri Ders Kitabı, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınevi, Ankara, 2015.