Gelecek İçin Yedekleme: Gen Bankaları
İnsanlar biriktirdikleri paraları acil durumlarda kullanmak üzere bankaya yatırır.
İnsanlar biriktirdikleri paraları acil durumlarda kullanmak üzere bankaya yatırır. Gen bankaları da nadir bitkileri ve hayvanları korumak isteyen çiftçiler ve bilim insanları için diğer bankalarınkine benzer bir hizmet veriyor.
Araştırmacılar ve çiftçiler gen bankalarındaki örnekleri nadir bitki ve hayvan türlerini tekrar yetiştirmek ya da genetik çeşitliliğini artırmak için kullanıyor. Gen bankalarında aynı zamanda özel genlere sahip hücreler ve organizmalar da koruma altına alınıyor. Bu genlerden daha sonraki zamanlarda örneğin bitki ve hayvanların yaşamını tehdit edecek salgın hastalık, açlık gibi durumlarda yararlanılıyor. Çiftçiler bankada saklanan hücreleri ya da dokuları yeni tür ve ırkları oluşturmak için de kullanabiliyor.
Örnekler gen bankalarında hücrelerin kimyasal ve biyolojik etkinliklerini durdurmak ve parçalanmalarını önlemek için düşük sıcaklıklarda saklanıyor. Bazı bankalar örnekleri sıvı azotla -196oC’de dondurarak saklıyor. Bu dondurma işleminde hücrelerdeki su gliserin gibi başka bir sıvı ile değiştiriliyor. Bu sıvı hücrede buz kristallerinin oluşma ihtimalini en aza indiriyor ve buz kristallerinin hücre duvarına zarar vermesini engelliyor. Daha sonra biyologlar erime sırasında gliserini ya da kullanılan sıvıyı hücreden uzaklaştırıyor ve böylece hücrenin tekrar su alması sağlanıyor.
Hücreleri dondurma ve eritme işlemi örneğin tekrar normal sıcaklığına döndükten sonra da canlılığını koruması için mümkün olduğunca hızlı ve dikkatli yapılıyor. Çünkü dondurma işlemi bazı kimyasal maddelerin hücre zarından uzaklaşmasına neden olabiliyor. Bunu engellemek için de örneğin saklanacağı sıvının içine bazen şeker ve yağ ilave ediliyor.
Bir gen bankasında çeşitli örnekler korunabiliyor. Bunlar bir bitkiye dönüşebilecek tohumlar ya da birleştirildiğinde bir organizmayı oluşturulabilecek sperm ve yumurta olabileceği gibi taşıyıcı anneye aktarılacak bir hayvan embriyosu da olabiliyor. Bazı gen bankalarında kök hücreler de saklanıyor.
Norveç’in kuzeyindeki bir adanın yeraltında bulunan Svalbard Tohum Deposu milyonlarca hatta milyarlarca bitki tohumuna ev sahipliği yapıyor. ABD’deki San Diego Enstitüsü’nün Frozen Zoo (Dondurulmuş Hayvanat Bahçesi) projesiyle binlerce kuşun, sürüngenin, memelinin ve iki yaşamlının (amfibi, hem karada hem suda yaşayabilen) hücreleri, nesillerinin tükenme riskine karşı bir çeşit gen bankası olan koruma ve araştırma evlerinde saklanıyor. Yine ABD’de Smithsonian ve SVF Biyoçeşitlilik Koruma Projesi kapsamında, nadir görülen hayvanların sperm ve embriyoları dondurularak saklanıyor. ABD Tarım Bakanlığı daha büyük bir program yürütüyor. Yaygın ve nadir türlerin yaklaşık bir milyon sperm, kan ve embriyo örneği korunuyor. Hatta bazı koleksiyonlar için ABD’nin hayvancılık endüstrisinin yedeği deniyor.
Ülkemizde de 2010 yılında Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın Ankara/Yenimahalle yerleşkesinde açılan ve dünyanın üçüncü büyük gen bankası olan Türkiye Tohum Gen Bankası’nda hem bitki hem bakteri hem de mantar gen kaynakları koruma altına alınıyor.
Kaynak:
