Gökyüzünde Bu Ay: Ekim 2023

Nadzeya_Dzivakova / iStock

Ekim 2023'te gökyüzünde tanık olabileceğiniz üç önemli gök olayı:

• Avcı Gök Taşı Yağmuru’nu izleyebilirsiniz.
• Parçalı Ay tutulmasına tanık olabilirsiniz.
• Jüpiter ve Ay’ın buluşmasını takip edebilirsiniz.

Ekim 2023’te Gezegenler 

Merkür, ekim ayının başında Güneş’in doğuşundan önce doğu yönünde ufkun üzerinde görülebiliyor. 20 Ekim’de ise yörünge hareketi sırasında Dünya’ya göre Güneş’in arkasından geçiyor. Bu nedenle Merkür’ü ekim ayının ortasından itibaren görmek mümkün değil. Merkür gelecek ay, gün batımından sonra gökyüzünde tekrar görülebilecek.

Venüs, ekim ayında Güneş’in doğuşundan yaklaşık üç saat önce kuzeydoğu-doğu yönünde ufkun üzerinden doğuyor ve Güneş’in aydınlığında kayboluncaya kadar gökyüzünde görülebiliyor. 10 Ekim sabahı doğu yönündeki ufkun üzerine bakarsanız Venüs’ü, Aslan Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı Regulus’un çok yakınında görebilirsiniz. Hilal şeklindeki Ay da bu ikilinin yakınlarında.

Ekim ayı boyunca Venüs’ün Güneş tarafından aydınlatılan kısmının oranı artıyor. 23 Ekim’de ise Venüs’ün %50’si aydınlık görünüyor. Bunu Ay’ın yarım ay evresindeki hâline benzetebilirsiniz.

Schröter Etkisi

Alman gök bilimci Johann Hieronymous Schröter, 1793’te, Venüs yuvarlağının tam olarak %50’sinin Güneş tarafından aydınlatıldığı zaman ile Venüs’ün yarısının aydınlık göründüğü zaman arasında 6 gün fark olduğunu belirledi. Daha sonraki yıllarda bu durum Schröter etkisi olarak adlandırıldı. Venüs’ün yarı aydınlık göründüğü zamanın Güneş tarafından %50’sinin aydınlatıldığı zamandan farklı olmasının nedeninin, güneş ışınlarının Venüs’ün atmosferindeki bulutlar tarafından saçılması olduğu düşünülüyor.

Mars, ekim ayının ilk günlerinde Güneş’ten çok kısa süre sonra batıyor. Ayın ilerleyen günlerinde ise görülmesi mümkün değil. Çünkü Kızıl Gezegen, 18 Kasım’da yörünge hareketi sırasında Dünya’ya göre Güneş’in arkasından geçecek. Kavuşum olarak isimlendirilen bu konumdayken Mars, Güneş ve Dünya aynı hizadadır ve Güneş, Mars ile Dünya arasında yer alır. Bu konuma yaklaştığı zamanlarda Mars’ı Güneş’in parlaklığı nedeniyle gözlemlemek mümkün değil.

Ekim, Jüpiter gözlemi için son derece uygun bir ay. Güneş sisteminin en büyük gezegeni Jüpiter, ekim ayında Güneş’in batışından yaklaşık bir saat sonra kuzeydoğu-doğu yönünde ufkun üzerinden doğuyor ve Güneş’in doğuşuna kadar görülebiliyor. Jüpiter’in parlaklığı ve gezegen yuvarlağının görünür büyüklüğü ay boyunca artıyor.

Jüpiter’i 29 Ekim sabahı batı yönünde ufkun üzerinde dolunay evresindeki Ay’ın hemen yakınlarında görebilirsiniz.

Satürn, ekim ayında Güneş’in batışından sonra güneydoğu yönünde ufkun üzerinde ortaya çıkıyor ve Güneş’in doğuşundan yaklaşık üç saat önce güneybatı-batı yönünde ufuktan batıyor.

24 Ekim akşamı Satürn’ü ve ilk dördün evresinden yakın zamanda ayrılan Ay’ı güneydoğu-doğu yönünde ufkun üzerinde birbirine yakın görebilirsiniz.

Ay

Ay, Dünya etrafındaki yörünge hareketi sırasında 10 Ekim’de Dünya’ya en uzak, 26 Ekim’de Dünya’ya en yakın konuma geliyor. Bu konumlardayken Dünya ve Ay arasındaki mesafe sırasıyla 405.425 km ve 364.873 km.

Ekim ayında hem Güneş hem de Ay tutulması gerçekleşiyor. 14 Ekim’de gerçekleşen halkalı Güneş tutulması Kuzey Amerika ve Güney Amerika kıtalarından görülebilirken, 28 Ekim’de gerçekleşen parçalı Ay tutulması ülkemizden izlenebiliyor.

Halkalı Güneş Tutulması

14 Ekim’de halkalı Güneş tutulması gerçekleşiyor. Tutulma Kuzey Amerika ve Güney Amerika kıtalarından izlenebilirken, ülkemizden görülemiyor.

Güneş tutulması sırasında Güneş, Ay ve Dünya aynı hizadadır ve Ay’ın gölgesinin Dünya’nın üzerine düştüğü bölgelerde Ay yuvarlağı Güneş’in görülmesini kısmen ya da tamamen engeller. Güneş tutulmasının tam, halkalı ve parçalı gibi şekillerde isimlendirilen farklı türleri vardır.

iStock

Halkalı Güneş Tutulması Nasıl Gerçekleşir?

Güneş tutulması sırasında Ay ile Dünya arasındaki mesafe fazlaysa Ay gökyüzünde diğer zamanlara göre daha küçük görünür. Bundan dolayı, Ay yuvarlağı Güneş’i tam olarak kapatamaz ve Güneş’in Ay’ın karanlık diski tarafından örtülemeyen kısmı parlak bir halka gibi görünür.

iStock

Parçalı Ay Tutulması

28 Ekim’de parçalı Ay tutulması gerçekleşiyor. Tutulma Avrupa, Afrika ve Asya kıtalarından izlenebiliyor.

Ay tutulması sırasında Güneş, Dünya ve Ay aynı hizadadır ve Dünya’nın arkasında gölge ve yarı gölge bölgeler oluşur. Ay bu bölgelere girdiğinde Ay tutulması gerçekleşir. Parçalı Ay tutulması sırasında Ay’ın bir kısmı, Dünya’nın arkasındaki gölgeden geçer.

28 Ekim’deki Ay tutulması Türkiye saati ile 21.02’de Ay’ın yarı gölgeye girmesi ile başlıyor. Maksimum tutulma 23.14’te gerçekleşiyor. Bu sırada Ay yuvarlağının %12’si Dünya’nın gölgesinden geçiyor. Tutulma 01.26’da Ay’ın yarı gölgeden çıkması ile sona eriyor.

Avcı Gök Taşı Yağmuru

Avcı (Orion) Gök Taşı Yağmuru, 22 Ekim gecesi en yüksek etkinliğe ulaşıyor. Bu tarihte ışık kirliliğinden uzak bir yerde ve berrak bir gökyüzünde saatte maksimum 20 gök taşı görülebiliyor. Avcı Gök Taşı Yağmuru sırasında gök taşlarının gökyüzünde ortaya çıkıp etrafa dağılıyormuş gibi göründüğü noktayı yani saçılma noktasını Avcı Takımyıldızı’nda bulabilirsiniz. Avcı Gök Taşı Yağmuru’nun en yüksek etkinliğe ulaştığı tarihte saçılma noktası gece yarısından yaklaşık bir saat önce kuzeydoğu-doğu yönünde ufkun üzerinden doğuyor ve Güneş’in aydınlığında kayboluncaya kadar gökyüzünde görülebiliyor.

Avcı Gök Taşı Yağmuru’nun kaynağı 1P/Halley Kuyruklu Yıldızı.

Kaynaklar:

• https://eclipse.gsfc.nasa.gov/SKYCAL/SKYCAL.html
• https://in-the-sky.org/newscal.php?month=8&year=2023&maxdiff=7#datesel
• https://www.astronomy.com/observing/sky-this-month-october-2023/
• https://www.rmg.co.uk/stories/blog/astronomy/night-sky-highlights-october-2023
• https://solarsystem.nasa.gov/skywatching/whats-up/