logo
Menü
Giriş yap Üye ol
  • Anasayfa Anasayfa
Popüler Bilim

Popüler Bilim

Soru - Cevap

Soru - Cevap

Tasarla ve Yap

Tasarla ve Yap

Deneyler

Deneyler

Bilim Genç TV

Bilim Genç TV

Gökbilim

Gökbilim

Yeryüzü

Yeryüzü

Sesli Yayın

Sesli Yayın

Bilim Çizgi

Bilim Çizgi

Periyodik Tablo

Periyodik Tablo

Yeryüzü

Bunu Biliyor muydunuz?

Yarışmalar

Yarışmalar

  • Popüler Bilim Bilim Genç' i Tanıyın
    • - Bilim Genç Hakkında
    • - Ekibimiz
    • - İçerik Kullanım Şartları
    • - İletişim
  • Bilim Genç TÜBİTAK’ın dijital ortamda ücretsiz popüler bilim yayınıdır.

logo
Arama
Giriş yap
  • Popüler Bilim Popüler Bilim
  • Soru - Cevap Soru - Cevap
  • Tasarla ve Yap Tasarla ve Yap
  • Deneyler Deneyler
  • Bilim Genç TV Bilim Genç TV
  • Yarışmalar Yarışmalar
  • Gökbilim Gökbilim
  • Yeryüzü Yeryüzü
  • Sesli Yayın Sesli Yayın
  • Bilim Çizgi Bilim Çizgi
  • Bunu Biliyor muydunuz? Bunu Biliyor muydunuz?
  • Periyodik Tablo Periyodik Tablo
  • Popüler Bilim Bilim Genç' i Tanıyın
    • - Bilim Genç Hakkında
    • - Ekibimiz
    • - İçerik Kullanım Şartları
    • - İletişim
  • Bilim Genç TÜBİTAK’ın dijital ortamda ücretsiz popüler bilim yayınıdır.

En Uzak Galakside Oksijen Keşfedildi

Güneş’teki Enerjiyi Yeryüzünde Üretmek Mümkün mü?

Yarım Tonluk Uzay Çöpü Kosmos-482 Okyanusa Düştü!

XMM-Newton Uydusu Kozmik Devin Kalp Atışlarını Yakaladı

Satranç Mayıs 2025

Bilim Genç’e İçerik Hazırlamak İster misiniz?

WASP-127b'nin Atmosferinde Ses Hızını Aşan Rüzgârlar


Hastalıkları Genlerle Tedavi Etmek

Dr. Mahir E. Ocak
03/03/2020

Kanser, Down sendromu, renk körlüğü gibi kökeninde genler olan hastalıkları tedavi etmek için kullanılan geleneksel yöntemlerde sadece belirtiler ortadan kaldırılmaya çalışılıyor.

Hastalıkları Genlerle Tedavi Etmek

Kanser, Down sendromu, renk körlüğü gibi pek çok hastalığın kökeninde genler vardır. Ancak bu hastalıkları tedavi etmek için kullanılan geleneksel yöntemlerde sadece belirtiler ortadan kaldırılmaya çalışılıyor, hastalığın kökeninde yer alan genlere bir müdahalede bulunulmuyor.

İnsanların genlerine müdahale ederek hastalıkları tedavi etme fikri ilk olarak 1972’de ortaya atılmıştı. Aradan geçen yaklaşık 50 yılda konu üzerine pek çok çalışma yapıldı. İlk gen tedavisi ilacı 2003 yılında Çin’de piyasaya sürüldüyse de dünyanın geri kalanının gen tedavilerinin faydaları ve güvenliği konusunda ikna olması kolay olmadı. Ancak son birkaç yılda durum değişmeye başladı. Şu an çeşitli kanser türleri, kalıtsal hastalıklar ve viral enfeksiyonların tedavisi için kullanılan 10’un üzerinde gen tedavisi var.

Gen tedavilerinde iki ana yöntem kullanılır: sağlıklı genleri hastalıklı hücrelere aktarmak ve sorunlu genlerin çalışmasını engellemek. Her iki yöntem de özel olarak tasarlanıp üretilmiş DNA parçalarının hastalıklı hücrelere aktarılmasını gerektirir.

DNA parçalarını hastalıklı hücrelere aktarmak için vektör olarak isimlendirilen taşıyıcılar kullanılır. Vektörlerin yeterli miktarda gen taşıyabilmesi ve sadece arzu edilen türdeki hücrelere dağıtım yapmasının yanı sıra bağışıklık sisteminin vektörlere tepki vermemesi beklenir. Ayrıca hücrelere aktarılan genlerin, sorunun giderilebilmesi için, yeterli miktarda proteinin üretilmesini sağlaması da gerekir. Bunların yanı sıra önemli bir yan etki de ortaya çıkmamalıdır. Gen tedavilerinde kullanılan vektörler genel olarak iki gruba ayrılabilir: viral ve viral olmayan.

data-cke-saved-src=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/sites/default/files/gen_tedavisi.jpg

The U.S. Food and Drug Administration

Virüsler kendi başlarına çoğalamaz, kopyalarını üretmek için bir konakçıya ihtiyaç duyarlar. Bir virüs bulaştığı konakçı hücrenin genetik malzemesini kullanarak çoğalır. Hatta retrovirüsler kendi genetik malzemelerini konakçı hücrenin genomuna kopyalar. Viral vektörlerin kullanıldığı gen tedavilerinde özel olarak tasarlanıp üretilmiş genleri hastalıklı hücrelere aktarmak için virüslerin bu özelliğinden yararlanılır. Tedavi amacıyla kullanılacak DNA parçaları virüslerin DNA’sına eklenir ve hastanın vücuduna aktarılır.

The U.S. Food and Drug Administration

Viral olmayan yöntemlerdeyse DNA bazen çıplak olarak bazen de çeşitli parçacıklar ya da organik moleküllerle beraber vücuda aktarılır. Örneğin çıplak DNA bazen doğrudan vücuda enjekte edilir bazen de altın parçacıklarının üzerine tutturulduktan sonra gen tabancası olarak adlandırılan cihazlarla hastalıklı hücrelerin üzerine “ateşlenir”.

data-cke-saved-src=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/sites/default/files/gen_muhendisligi.jpg

Viral yöntemler, viral olmayan yöntemlere göre genleri hastalıklı hücrelerin çekirdeklerine aktarma konusunda daha başarılıdır. Genellikle yöntemin tek bir kez uygulanması bile hastalıklı hücrelere istenilen miktarda gen aktarmak için yeterlidir. Viral olmayan yöntemlerin etkili olabilmesi içinse en azından birkaç kez uygulanması gerekir. Ancak viral yöntemler pahalıdır. Ayrıca vektör olarak kullanılan virüslerin bağışıklık sisteminden tepki görme ya da çeşitli sağlık sorunlarına sebep olma riski vardır. Viral olmayan yöntemler ise bağışıklık sisteminde bir tepkiye sebep olmaz. Ayrıca bu yöntemde, viral olmayan yöntemlerin aksine, aktarılabilecek gen miktarı neredeyse sınırsızdır.

Hastalıklı hücrelere aktarılan DNA parçalarının uzun süre etkili olabilmesi ancak hücrenin genomunun bir parçası olmalarıyla mümkündür. Çünkü yalnızca bu sayede hücre bölünmesi sırasında nesilden nesile aktarılabilirler. Eğer hücrelere aktarılan DNA parçaları hücrenin kendi DNA’sına eklenmiyorsa, etkili olabilmeleri için, tedavinin tekrar tekrar uygulanması gerekir.

Bugüne kadar geliştirilmiş gen tedavilerinin bazıları hücrelere iyi genler taşıyor bazılarıysa hastalıklı genlerin çalışmasını engelliyor.

Hücrelere iyi genler taşıyan ilaçların bazıları şunlar:

Görseli büyütmek için üstüne tıklayın.

data-cke-saved-src=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/sites/default/files/hucrelere_iyi_genler_tasiyan_ilaclar.jpg

 

Sorunlu genlerin çalışmasını engelleyen gen tedavilerinden bazıları da şunlar:

Görseli büyütmek için üstüne tıklayın.

data-cke-saved-src=https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/sites/default/files/sorunlu_genlerin_calismasini_engelleyen_ilaclar.jpg

Kaynaklar:

  • Daley, J., “Gene theraphy arrives”, Scientific American, 1 Ocak 2020.
  • Mali, S., “Delivery systems for gene therapy”, Indian Journal of Human Genetics, Cilt 19, s. 3, 2013.
Konu
Hastalıklar

paylaş

En Çok Okunan Makaleler

Lise Öğrencileri İçin 2025 Yılı TÜBİTAK Bilim Kamplarına Katılım Başvuruları Başladı!

Duyurular • 02-01-2025

Bilim Genç’e İçerik Hazırlamak İster misiniz?

Duyurular • 12-05-2025

Pestisit Nedir? Pestisitler Zararlı mıdır?

Haberler • 30-04-2025

Kozmik Gezegen Otopsisi: Yıldızına Yaklaşarak Atmosferine Dalan Gezegen

Gökbilim • 29-04-2025

Bilim Genç Kafede Bilim Etkinliği: “Antarktika Hikâyeleri”

Duyurular • 24-04-2025

Gökyüzünde Gezegen Şöleni

Haberler • 25-01-2025

Keçilerin Göz Bebekleri Neden Dikdörtgen Şeklindedir?

Soru - Cevap • 15-02-2025

Astronot Suni Williams Uzay Yürüyüşünde Rekor Kırdı

Haberler • 31-01-2025

Meşhur Matematik Problemi: ‘‘Taşınan Kanepe Problemi’’ Çözüldü

Haberler • 30-01-2025

Anadolu Parsının En Net Görüntüsü Kaydedildi

Haberler • 07-12-2024

Bilim Genç Logo
Tekrardan Hoşgeldiniz!

Bilim Genç’in kozmik derinliklerinde yolculuğa başlamak için giriş yapın.

Bir hesabınız yok mu? Üye olun

Sayfayı Paylaş
Twitter'da paylaş telegram'da paylaş Whatsapp'da paylaş facebook'da paylaş
Bağlantıyı kopyala
baylaş